R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

2-§. 0 ‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi-
ning huquqiy asoslari
0 ‘zbekiston mustaqilligi haqida gap borganda, 1990-yil 20- 
iyunda qabul qilingan 0 ‘zbekiston Respublikasi «Mustaqillik 
Deklaratsiyasi»ning o ‘rni va aham iyatiga alohida to'xtalish 
lozim.
«M ustaqillik D eklaratsiyasi»da o ‘zbek xalqining asrlar 
davomida q o ‘lga kiritgan davlat qurilishi va madaniy taraqqiyot 
borasidagi boy tarixiy tajribasi va an ’analari hisobga olinishi 
uqtirildi.
D eklaratsiyada 0 ‘zbekistonning suveren va mustaqilligi 
haqida shunday me’yorlar belgilangan:
B irinchidan, 0 ‘zbekiston SSRning d em o k ra tik davlat 
mustaqilligi R espublikaning o ‘z hududida, barcha tarkibiy 
qismlarida va barcha tashqi munosabatlardagi tanho hokim- 
ligidir.
Ikkinchidan, 0 ‘zbekiston SSRning davlat hududi chegarasi 
daxlsiz va bu hudud xalqning muhokamasiga qo‘yilmay turib, 
o ‘zgartirilishi mumkin emas.
42

---

Uchinchidan, 0 ‘zbekiston SSRda davlat hokimiyati uning 
hududiga kiradigan barcha tarkibiy va b o iin m a s qismlari 
ustidan amalga oshiriladi va shu hududda yashaydigan aholiga 
taalluqlidir.
T o‘rtinchidan, SSSR Oliy Soveti qabul qiladigan qarorlar 
0 ‘zbekiston SSR Konstitutsiyasiga muvofiq, 0 ‘zbekiston SSR 
Oliy Soveti tom onidan tasdiqlangandan keyingina 0 ‘zbekis- 
ton SSR hududida kuchga ega boiadi.
B esh inchid an , O ‘zb ek isto n SSR d av lat h o k im iy ati 
vakolatiga 0 ‘zbekiston SSR ichki va tashqi siyosatiga tegishli 
barcha masalalar kiradi.
Oltinchidan, 0 ‘zbekiston SSR xalqaro huquqning asosiy 
prinsiplarini tan oladi va hurm at qiladi.
Yettinchidan, 0 ‘zbekiston SSR ittifoqdosh Respublikalar 
va boshqa davlatlar bilan o ‘zining siyosiy, iqtisodiy, madaniy 
va boshqa munosabatlarini shartnomalar asosida belgilaydi va 
amalga oshiradi.
S akkizinchidan, 0 ‘zbekiston SSR o ‘zining taraq q iy o t 
yoiini, o ‘z nomini belgilaydi va davlat belgilari (gerbi, bayrogi, 
madhiyasi)ni o ‘zi ta ’sis etadi.
T o‘qqizinchidan, Q oraqalpogiston Muxtor Sovet Sotsialis- 
tik Respublikasi mustaqilligini M uxtor Respublika Konstitu­
tsiyasi ta ’min etadi. 0 ‘zbekiston SSR uning Asosiy Qonuni va 
0 ‘zbekiston SSR K onstitutsiyasi asosida Q o raq alp o g isto n
MSSR manfaatlarini himoya qiladi.
0 ‘ninchidan, 0 ‘zbekiston SSRning qonun chiqaruvchi 
hokim iyati 0 ‘zbekiston SSR davlat m ustaqilligini amalga 
oshirish uchun zaru r b o ig a n q o n u n larn i ishlab chiqadi, 
0 ‘zbekiston SSRning siyosiy va iqtisodiy sistemalari tarkibini 
va qurilishini belgilaydi.
0 ‘n birinchidan, 0 ‘zbekiston SSR Oliy Soveti umumxalq 
muhokamasi asosida demokratik huquqiy davlat tuzishga qaror 
qilganini bildiradi, 0 ‘zbekiston SSRda yashayotgan barcha 
millat va elatlarning qonuniy, siyosiy, iqtisodiy, etnik, madaniy 
huquqlariga hamda ona tillari rivojlantirilishiga kafillik beradi.
0 ‘n ikkinchid'an, ushbu Deklafatsiya 0 ‘zbekiston SSRning 
yangi K onstitutsiyasini ham da yangi ittifoq shartnom asini 
ishlab chiqish uchun asosdir21.
21 U shlju m e ’y o rla r 1990-yilgi «M uistaqillik D ek la ra tsiy a si» d a n
olinganligi sababli unda 0 ‘zbekiston SSR Oliy Soveti, Qoraqal- 
pog‘iston M uxtor Sovet Sotsialistik Respublikasi, SSSR kabi o‘sha 
davrga oid iboralar qoilanilm oqda.
43

---

0 ‘zbek xalqining asrlar davomidagi orzusi - o ‘z taqdirini 
o ‘zi belgilash huquqiga erishish 1991-yil 31-avgustda ushaldi. 
Shu kuni 0 ‘zbekiston Respublikasining mustaqilligi e’lon 
qilindi. 1991-yil 31-avgust kuni qabul qilingan 0 ‘zbekiston 
Respublikasining D avlat mustaqilligi to ‘g ‘risidagi Bayonot 
0 ‘zbekiston hukumatining siyosiy yo‘lini to ‘la qonunlashtirib 
berdi. Bu tarixiy hujjatda quyidagi xulosalar ilgari surilgan edi:
« — 0 ‘tmishdan saboq chiqarib va SSR Ittifoqining siyosiy 
hamda ijtimoiy hayotidagi o ‘zgarishlarni e’tiborga olib;
— Xalqaro-huquqiy hujjatlarda qayd etilgan o ‘z taqdirini 
o ‘zi belgilash huquqiga asoslanib;
— 0 ‘zbekiston xalqlarining taqdiri uchun butun m as’u- 
liyatni anglab;
— Shaxs huquq va erkinliklarining, m ustaqil davlatlar 
o ‘rtasidagi chegaralarning buzilmasligi to ‘g‘risidagi q a t’iy 
sadoqatni bayon etib;
— Millati, diniy e’tiqodi va ijtimoiy mansubligidan q a t’i 
nazar, R espublika h u d ud id a yashovchi h ar bir kishining 
m u no sib h a y o t k ech irish in i, s h a ’ni va q ad r-q im m atin i 
ta ’minlaydigan insonparvar demokratik huquqiy davlat barpo 
etishga intilib;
— Mustaqillik Deklaratsiyasini amalga oshirib, 0 ‘zbekis- 
ton Sovet Sotsialistik Respublikasi Oliy Kengashi 0 ‘zbekis- 
tonning davlat mustaqilligi va ozod suveren davlat - 0 ‘zbekis- 
ton Respublikasi tashkil etilganligini tantanali ravishda e’lon 
qiiadi.
0 ‘zbekiston Respublikasining o ‘z tarkibidagi Q oraqal- 
p o g ‘iston R espublikasi bilan b irg a hududi b o ‘linm as va 
daxlsizdir. 0 ‘zbekiston Respublikasining boshqa davlatlarga 
hududiy d a ’volari boim ay, u o ‘z hududi va tabiiy boyliklariga 
nisbatan oliy huquqqa egadir».
0 ‘zbekiston parlam entining bu bayonoti o ‘zining qonun 
kuchi bilangina emas, siyosiy m antig‘i, m a’naviy qudrati, 
xalqaro huquq normalariga mos kelishi va eng muhimi, millat 
taqdirini hal etadigan tarixiy qadriyat ekanligi bilan alohida 
ajralib turadi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi 1991-yilning 31- 
avgustida 0 ‘zbekiston Respublikasining «Davlat mustaqilligi 
asoslari to ‘g‘risida»gi qonun qabul qilish ushbu qonun doirasida 
0 ‘zbekiston SSRni bunda^n keyin 0 ‘zbekiston Respublikasi 
deb atash, 1-sentabrni M ustaqillik kuni deb e’lon qilish, 
0 ‘zbekiston Konstitutsiyasiga o‘zgartirishlar va qo‘shimcha-
44

---

lar kiritish, shuningdek, ittifoqning va uning tarkibiga kiradigan 
barcha mustaqil davlatlarning oliy qonun chiqaruvchi idora- 
lariga, barcha xorijiy davlatlarga va jaho n ham jam iyatiga 
murojaat qilib, ularni Respublikaning davlat mustaqilligi e’lon 
qilingan hujjatini tan olishga d a’vat etish to ‘g‘risida qaror qabul 
qildi. Bu bevosita 0 ‘zbekiston m ustaqilligining dastlabki 
huquqiy poydevori edi.
Ayni shu maqsadlarni k o ‘zlab, Respublika Oliy Kengashi- 
ning X II chaqiriq navbatdan tashqari sessiyasi 1991-yil 31- 
avgustda o ‘z ishini boshladi.
0 ‘zbekistonning mustaqil davlat 
deb e’lon qilinishida mazkur sessiya 
katta tarixiy ahamiyat kasb etgan- 
ligini alohida ta ’kidlash lozim. Unda 
« 0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asin in g
davlat mustaqilligi asoslari to ‘g‘risida» Konstitutsiyaviy qonun 
ham da « 0 ‘zbek iston R esp u b lik asin in g D av lat b a y ro g ‘i 
to ‘g‘risida»gi qonun kun tartibiga qo‘yilib, qizg‘in muhokama 
qilindi.
Oliy Kengash deputatlari 0 ‘zbekiston Respublikasining 
«Davlat Mustaqilligi asoslari to ‘g‘risida»gi qonunni moddama- 
modda muhokama qilib, qabul qildilar. So‘ngra Respublika 
D av lat m ustaqilligi to ‘g ‘risidagi B ayonot q abul qilinib, 
0 ‘zbekiston SSRning nomi 0 ‘zbekiston Respublikasi deb 
o ‘zgartirildi. Mustaqillik belgilangan kun 1-sentabr 1991-yildan 
boshlab milliy bayram va dam olish kuni deb e’lon qilindi.
0 ‘zbekiston R espublikasining m ustaqilligi haqidagi bu 
hujjatlar o ‘zbek xalqining asriy orzusi ro ‘yobga chiqqanligi- 
ning huquqiy ifodasi bo ‘ldi.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Davlat mustaqilligi asoslari 
to ‘g‘risida»gi qonun g‘oyat katta ahamiyatga ega b o ‘lganligi 
uchun bu muhim hujjat haqida batafsil to ‘xtash lozim. Mazkur 
q o n u n aso sid a 0 ‘zb e k isto n n in g h u q u q iy h o la ti tu b d a n
o ‘zgardi. 0 ‘z mohiyatiga ko‘ra ushbu hujjat Respublika uchun 
vaqtincha Konstitutsiya rolini ham o ‘ynaydigan b o id i. 0 ‘n 
yetti moddadan iborat bu qonun suveren 0 ‘zbekiston Respub­
likasining asosiy belgilarini aniqlab beradi. Unda:
— 0 ‘zbekiston R espublikasi o ‘z tark ib id ag i Q oraqal- 
pog‘iston Respublikasi bilan birga mustaqil demokratik davlat 
deb e’lon'qilindi;
— 0 ‘zbekiston Respublikasining xalqi davlat hokimiyati­
ning birdan-bir sohibi ekanligi;
45