R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

71 0 ‘zbekiston Respublikasining K onstitutsiyaviy huquqi (mualliflar
jamoasi). TDY U I. — Toshkent: «Moliya», 2002, 377-bet
159
Jahonda hududi bo'yicha
yirik beshtalikka kiruvchi
Xitoy davlati ham davlat tuz­
ilishi shakliga ko‘ra unitar
davlatlar qatoriga kiradi.
Kichkina, mitti davlatlarn­
ing b a ’zilarid a umuman
m a’m uriy-hududiy b o‘li-
nish amalga oshirilmagan,
masalan, Okeaniyada joy-
lashgan N uara va Tuala,
Monaka, San-Marino.

---

lar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar va ovullar)ga ega bo‘ladi. 
Biroq mazkur hududiy qismlar davlat tuzilmasi alomatlariga ega 
emas. Unitar davlatlar quyidagi huquqiy belgilarga ega:
• Unitar davlatlarda yagona davlat hokimiyati, oliy organ- 
lar tizimi mavjudligi;
• Yagona Konstitutsiya va qonunchilik tizimiga egaligi;
• Yagona fuqarolik;
• U n ita r d a v latla rn in g yagona b o ‘linm as va daxlsiz 
hududga ega boiishi.
Barcha unitar davlatlarga xos bo‘lgan markazlashtirish turli 
shakl va d a ra ja la rd a nam oy on b o ‘lishi m um kin. B a’zi 
m am lakatlarda umuman mahalliy idoralar mavjud b oim ay, 
m a’muriy-hududiy o ik a la r markaziy hokimiyat tayinlaydigan 
v akillar tom onidan boshqariladi. Boshqa d avlatlard a esa 
mahalliy idoralar tuzilib (jumladan, vakillik organlari tuziladi), 
ular markaziy hokimiyat oldida (bevosita yoki bilvosita) hisobot 
beradilar.
M arkaziy hokim iyat bilan mahalliy hokim iyat idoralari 
o‘rtasidagi munosabatning xususiyatlaridan kelib chiqib, unitar 
davlatlar 
markazlashgan, nisbiy markazlashgan 
va 
markazlash-
magan 
turlarga bo‘linadi.
Markazlashgan unitar davlatlarda m a’muriy-hududiy bir- 
liklarni boshqarish davlat hokim iyati m arkaziy organlari 
tom onidan bevosita am alga oshiriladi. Bunda m arkazdan 
tayinlanadigan mansabdor shaxslar tegishli m a’muriy hududni 
b osh qarad i. Bunga xorijdan misol tariq asid a Indoneziya 
davlatini keltirish mumkin.
Nisbiy markazlashgan unitar davlatlarda m a’muriy-hududiy 
b irlik la rn i b o sh q arish bir v aq tn in g o ‘zida m a rk a zd an
tayinlanadigan m ansabdor shaxslar hamda mahalliy vakillik 
o rg an lari tom o n id an am alga oshiriladi. Bunga F ran siy a 
mahalliy boshqaruvidagi markazdan tayinlanadigan prefekt- 
lar va munitsipal Kengashlarni misol qilib keltirish mumkin. 
Shuningdek, O ‘zbekiston Respublikasini ham aynan shu turdagi 
unitar davlatlar qatoriga kiritamiz.
Markazlashmagan unitar davlatlarda esa m a’muriy-hududiy 
birliklar ancha mustaqil boiib, markazga umuman bo‘ysunmaydi 
hamda boshqaruv to ‘la-to‘kis mahalliy vakillik organlari vakolat 
doirasiga kiritiladi (Buyuk Britaniya grafliklaridagi mahalliy 
boshqaruvni saylab qo'yiladigan organlar amalga oshiradi).
U nitar davlatlar tarkibidagi m a’muriy hududiy birliklari- 
ning huquqiy maqomi va xususiyatlariga ko‘ra: