Р е ж а “Тортувчи электр машиналари” фанининг электр ҳаракатланувчи таркибдаги роли ва ривожланиши

Чулғамларни юклашнинг хусусияти

Тортув трансформаторларининг тр-ция коэффиценти ишлаш давомида катта оралиқда ўзгаради (икки ёқлама таъминланадиган электровоз трансформаторларидан ташқари)

Электровозларда кўп вақт давомида исътемол қилаётган қувват номиналдан паст бўлади, тез ҳаракатланганда ва тўхтаб турганда трансформаторнинг иш режими салт ишлаш режимига яқин бўлади. Шунинг трансформатор пўлатидаги исрофнинг ҳисобланган қиймати , мисдаги исрофга нисбатан анча паст бўлади. Кўпинча уларнинг нисбати исрофлар коэффициенти билан аниқланади.
Ишга тушириш вақтида чулғамнинг бир қисмига (секциясига) юклама тўғри тақсимланиайди. Алоҳида поғоналардаги кучланишни ошириш учун трансформаторнинг алоҳида секциядаги чулғамларни ишга тушириш керак бўлади. Ҳар бир секциянинг ишга тушириш давомийлиги вақт интервали орқали ишга туширишнинг умумий давомийлиги Т_Пнинг ишга тушириш вақтининг умумий сонига боғлиқлиги Е билан аниқланади.
Ихтиёрий i-чи секциянинг ишга тушириш давомийлиги

Шунга кўра мисдаги ўртача қувват исрофи

бунда Ч_i - чулғамнинг i- чи секцияси актив қаршилиги.
Ii- доимий бўлганда ҳам нинг қиймати бир хил эмас. Ti - ишга тушиш давомийлигининг фарқ қилганлиги учун бу чулғамнинг бир текисда иситмаслигиа олиб келади ва трансформаторнинг узоқ давомли ишлашини чегаралайди.


Тортув электр машиналарида ўткинчи (турғун бўлмаган) жараёнлар

Турғун бўлмаган жараёнларга: занжирда бир турғун ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтишдаги жараёнлар киради. Турғун бўлмаган жараёнда маълум факторлар таъсир эта бошлайди, машинанинг турғун ишлашига кўра ҳам таъсир қилмайди. Бу таъсирларга чулғамнинг индуктивлиги, магнит характеристиканинг тўғри чизиқли эмаслиги, магнит ўтказгичларда юзага келадиган вихр (қочим) токлари қутблардаги тарқалиш оқимининг ўзгариши ва бошқалар ҳисобланади.

Бу ҳолатагар қурилаётган жараённинг юзага келиш тезлиги ҳаракатланаётган поезднинг тезлигидан сезиларли даражада юқори бўлса юзага келади. Шунинг учун кўпгина турғун бўлмаган жараёнларнинг анализ қилишда ҳаракатланиш тезлигини амалга ўзгармас деб қабул қилинади.
Тортиш машиналарининг контакт тизими орқали энергия билан таъминланганда кучланиш доимий равишда тебраниб туради. Мотор чулғамларида улар тармоққа қўшганда кучланишнинг ўзгариши сезилади.
Контакт ўтказгичдан ток қабул қилгични ажратганда ва яна қўшганда ҳолатлар юзага келиши мумкин. Бундай жараённинг характерловчи кўрсатгичлар 1- расм орқали тушунтирилади.
t₁ дан t₂ вақт оралиғида ток нолгача камаяди, магнит оқими эса ўзининг қолдиқ қийматигача Ф_қолд эришади. Кучланишнинг t₂ вақтда қайта тикланиши магнит оқимнинг бирламчи Ф_у қийматига тезда эришиши билан бирга амалга оширилади. Унинг тикланишига машинанинг пўлат магнит ўтказгичидаги вихр токлари тўсиқлик қилади. Машина магнит оқими ва ЭЮК ўсиши ва камайиши токнинг силкиниши (ўсишининг) қийматини гача оширади. Машина магнит оқими Ф_у ўсиши билан ЭЮК ва токи ўзининг турғун ҳолатига аста-секин эришади. Токнинг бундай ўзгариши комутацион жараённи бузилишини юзага келтиради ва коллектор юзаси бўйича кучланишнинг бир текисда тақсимланишини таъминлашга олиб келади. Бунда вихр токи чуқурлашиши қўшимча қутблардаги магнит оқимнинг тезда ўсишига тўсқинлик қилади бу реактив ва коммутацияловчи ЭЮКлар орасидаги тенгликнинг бузилишига олиб келади.
Бу машинанинг ток олишини мураккаблаштиради, ҳамда шёткалар тагида ва коллекторда ёй ҳосил қилишини тезлаштиради. Турғун бўлмаган жараён юзага келади ва бир қанча кучланишнинг кам сакраши (ўзгариши) ток қабул қилгичнинг тўлиқ бўлмаган сакраши, контакт тармоғининг изоляцияланган ўтиш қисми ва бошқа, ғилдирак жуфтлиги боксаланишини юзага келтиради ўзгартгичларнинг номинал ишлаш бузилади ва бошқа жараёнлар ҳам локомотивларнинг жиҳозларида юзага келиши мумкин.

Ток қабул қилгичнинг бузилиши ва қайта тикланишида кучланиш, ток ва магнит оқимнинг ўзгариш диаграммаси.