Р е ж а “Тортувчи электр машиналари” фанининг электр ҳаракатланувчи таркибдаги роли ва ривожланиши

Фаза ажратгичлар

Фаза ажратгичлар электр ҳаракат таркибида уч фазали асинхрон моторларни энергия билан таъминлаш учун ишлатилади. Фаза ажратгичлар – асинхрон ёки синхрон машиналар каби бўлади. Синхрон фаза ажратгичлар статорида бир-бирига нисбатан 90⁰ иккита 1 ва 2 чулғамлар ўралган синхрон машинадан иборат бўлади.

Мотор чулғами 1 трансформаторнинг ўз-ўзини таъминлаш чулғамининг охирига уланади, а генератор чулғами-2 трансформатор чулғамларининг ўртасига а-нуқтада уланади. Кўпинча қабул қилинади. Машинанинг ротори қутб тизими ва тинчлантирувчи панжарадан иборат бўлади.
Роторнинг қутб чулғамлари ўзгармас ток манбасидан энергия билан таъминланади. Роторнинг айланишда 1 ва 2 чулғамда Е₁ ва Е₂ бир- биридан 90⁰ сурилган ЭЮКлар ҳосил бўлади ва улар статор чулғамининг жойлашишига боғлиқ бўлади.


бунда ва
1 ва 2 чулғамлар чулғам коэффициенти.
1ва 2 чулғамларнинг тақсимлаш коэффициенти.
; ;


Кучланишни бўлгичлари

Кучланишни бўлгич - кучланиши 1500В бўлган 3000 В кучланишли тармоқ тизимидан таъминланувчи ёрдамчи электр машиналарни таъминлаш учун қўлланилади. Кучланишни бўлгич (динамотор) – икки коллекторли ўзгармас ток машинасидан иборат бўлиб, магнит тизим ва иккита 1 ва 2 бир-бирига боғлиқ бўлмаган умумий якор ўзагидан яъни битта пазанинг ўзида жойлашган ва улар ўзининг коллекторига бириктирилган чулғамларидан иборат.

1- расм. Кучланишни бўлгичнинг якор чулғамини схемаси.

1 ва 2 – чулғамлар, 3 – коллекторлар.
2- расм. Кучланишни бўлгичнинг схемаси.

Кучланишни бўлгич – якорлари механик равишда бириктирилган ва уларнинг чулғамлари кетма-кет уланган икки машинадан иборат. (расм 2) Ўрта нуқтаси Адан якорь чулғамлари орасида электр юклама уланган (мотор компрессор МК) Машинанинг қўзғатиш якорь чулғамига параллел уланган Ш- чулғам билан амалга оширилади. Ш қўзғатиш чулғами “ерга” ва С1 ва С2 кетма-кет чулғамларга уланган. Иккала якорь чулғамлари бир хил магнит оқим билан ва бир хил частотада айланади ва унда уларнинг ЭЮКлари бўлади яъни

Бўлгичнинг салт ишлаш режимида, К1 қўшилмаганда ва А нуқтада юклама уланмаганда ҳар бир якор чулғамида ЭЮК (Ш- чулғамдаги токни эътиборга олмасдан) қуйидагича аниқланади. бунда I₀- ,бўлгичнинг салт ишлаш токи.
Ч – якорнинг бир чулғами ва С1 кетма-кет чулғамлар қаршилиги.
Иккала чулғамларнинг Е₁ ва Чнинг қийматлари бир-бирига тенг ва бўлгичнинг салт ишлаш режимидаги ўртача кучланиши Агар юклама А нуқта ва “ерга” ўртасига уланган бўлса, унда бунда I₁ ва I₂ – Я₁ва Я₂ якор чулғамлари токлари юкламанинг қўшилиши кучланишни ўзгартиради, бунда ; Iтокнинг ўзгариши оқими Фга ва айланиш тезлиги нга сезиларли таъсир қилмайди, чунки машинанинг қўзғатилиш параллелдир.