R e j a I. Kirish. II. Asosiy qism. C++ tili haqida qisqacha ma’lumot

Ma’lumotlarning butun son turi.

Butun sonlar o’nlik, sakkizlik yoki un oltilik sanoq sistemalarida berilishi mumkin.

2. 
   Ma’lumotlarning haqiqiy son turi:
   

Olti qismdan iborat bulishi mumkin: butun qism, nuqta, kasr qism, yoki E belgisi, o’nlik daraja , F eki f suffikslari.

3. 
   Simvolli konstanta.
   

Bittalik qavslarga olingan bitta yoki ikkita simvol. Misol uchun “x”, “*”, “\012”, “\0”, “\n” - bitta simvolli konstanta; “dd”, “\n\t”, “\x07\x07” ikki simvolli konstantalar.
“\” simvolidan boshlangan simvollar eskeyp simvollar deyjiladi. Simvolli
konstanta qiymati simvolning kompyuterda qabul qilingan sonli kodiga tengdir.

4. 
   Satrli konstanta.
   

Satrli konstantalar C++ tili konstantalariga kirmaydi, balki leksemalari alohida tipi hisoblanadi. Shuning uchun adabiyotda satrli konstantalar satrli leksemalar deb ham ataladi..
Satrli konstanta bu ikkilik qavslarga olingan ihtiyoriy simvollar ketma ketligidir. Misol uchun “ Men satrli konstantaman”.

5. 
   Sanovchi konstanta.
   

Sanovchi konstantalar enum hizmatchi so’zi yordamida kiritilib, int tipidagi sonlarga qulay suzlarni mos quyish uchun ishlatiladi.
ESC (eskeyp) simvollar jadvali:

Yozilishi	Ichki kodi	Simvoli (nomi)	Ma’nosi
\a	0x07	bel (audible bell)	Tovush signali
\b	0x08	Bs (bascspase)	Bir qadam qaytish
\f	0x0C	Ff (form feed)	Sahifani qaytarish
\n	0x0A	lf (line feed)	Qatorni o’tkazish
\r	0x0D	Cr (carriage return)	Karetkani qaytarish
\t	0x09	Ht (horizontal tab)	Gorizontal tabulyatsi
\v	0x0B	Vt (vertical tab)	Vertikal tabulyatsi
\\	0x5C	\ (bacslash)	Teskari chiziq
\’	0x27	‘ (single out)	Apostrif (oddiy qavs)
\”	0x22	“ (double quote)	Ikkilik qavs
\?	0x3F	? (question mark)	Savol Belgisi
\000	000	hoxlagan (octal number)	Simvol sakkizlik kodi
\xhh	0xhh	hohlagan (hex number)	Simvol o’n oltilik kodi

6. 
   Nomlangan konstantalar.
   

C ++ tilida o’zgaruvchilardan tashqari nomlangan konstantalar kiritilishi mumkin. Bu konstantalar qiymatlarini dasturda o’zgartirish mumkin ehmas. Konstantalar nomlari dasturchi tomonidan kiritilgan va hizmatchi so’zlardan farqli bo’lgan identifikatorlar bulishi mumkin. Odatda nom sifatida katta lotin harflari va ostiga chizish belgilari kombinaciyasidan iborat identifikatorlar ishlatiladi. Nomlangan konstantalar quyidagi shaklda kiritiladi:
Const tip konstanta_nomi=konstanta_kiyjmati.

7. 
   Nul ko’rsatkich.
   

NULL- ko’rsatkich yagona arifmetik bulmagan konstantadir. Konkret realizatsiyalarda null ko’rsatkich 0 eki 0L eki nomlangan konstanta NULL orqali tasvirlanishi mumkin. Shuni aytish lozimki bu konstanta qiymati 0 bo’lishi eki ‘0’ simvoli kodiga mos kelishi shart ehmas.
Quyidagi jadvalda konstantalar chegaralari va mos tiplari ko’rsatilgan:

Ma’lumotlar turi	Haj m, bit	Qiymatlar chegarasi	Tip vazifasi
Unsigned char	8	0.255	Kichik butun sonlar va simvollar kodlari
Char	8	-128.127	Kichik butun sonlar va ASII kodlar
Enum	16	-32768.32767	Butun sonlar tartiblangan katori
Unsigned int	16	0.65535	Katta butun sonlar
Short int	16	-32768.32767	Kichik butun sonlar, tsikllarni boshqarish
Int	16	-32768.32767	Kichik butun sonlar, tsikllarni boshqarish
Unsigned long	32	0.4294967295	Astronomik masofalar
Long	32	-147483648.2147483647	Katta sonlar
Float	32	3.4E-32.3.4E+38	Ilmiy hisoblar (7 raqam)
Double	64	1.7E-308.1.7E+308	Ilmiy hisoblar(15 raqam)
Long double	80	3.4E-4932.1.1E+4932	Moliyaviy hisobalr (19 raqam)

C++ tilida amallar
Bajarilishi natijasida biror bir qiymat qaytaradigan barcha ifodalar C++ tilida amallar deyiladi. Amallar albatta biror bir qiymat qaytaradi. Masalan, 3+2 amalsi 5 qiymatni qaytaradi.
Matematik amallar.
C++ dasturlash tili asosini o'rganishni davom ettiramiz. Bunda bir qiymat berish, amallarni bajarish kabi matematik bilimlarni dasturlashda qanday ishlatish kerakligini ko’rib chiqamiz. Agar biz matematik kursini yaxshi bilsak buni tushunish unchalik qiyinchilik tug’dirmaydi, faqatgina yozilish tartibi o’zgaradi xolos.
Umumiy holda 2 xil operator mavjud: matematik operator va birlashtiruvchi operatorlar.
Birlashtiruvchi operator bu - "=" belgisi hisoblanadi. O’zidan chap tomondagi o’zgaruvchiga, o’zidan o’ng tomondagi o’zgaruvchini birlashtiradi. Misol uchun.
x = y+z
Ikki qiymat (y, z) bir biriga qo’shiladi va “x” o’zgaruvchiga natija beriladi. C++ dasturlash tilida bu amal shunday o’qiladi.
Matematik operator biz bilgan 5 xil ko’rinishga ega: qo’shish (+), ayirish (-), ko’paytirish (*), bo’lish (/) va modul bo’lish (%).
Yuqoridagi barcha operatorlar biz uchun tanish, faqatgina modul bo’lish biroz ko’p islatilmaganligi sababli sedan chiqqan bo’lishi mumkin. Modul bo’lganda, natija qoldiq qolgan son hisoblanadi. Misol uchun, 16%5 natija birga teng, yani bir qoldiq.
Amallarni bajarish ketma-ketligi matematik qoidalarga rioya qiladi. Yana bir jihati qavs belgisi amallar ketma-ketligini o’zgartirib yuborishi mumkin ekan. Ma’lum bir amallarni ajratib, blokga olib qo’yish ham bu dasturlash tilida mumkin, bu bilan siz yozayotgan kodlaringizni tartibli bo’lishiga erishishingiz mumkin bo’ladi. Birlashtirish operatorini bir necha o’zgaruvchiga bir paytning o’zida ham berish mumkin.
C++ dasturlash tilida “probel” lar inobatga olinmasdan, amallar bajarilaberadi. Misol uchun:
c=a+b
Hamda,
c = a + b;
bir hil natija beradi, xato chiqmaydi, hattoki bir qator pastga tashlab, amallarni bajarishni davom ettirsangiz ham.
Dasturlash tilining qulayliklarini ko’rsatishni davom ettiraman, o’zgaruvchi qiymatini, yana shu o’zgaruvchiga berish kerak bo’lsa, matematika nuqtai nazarida quyidagicha amalga oshirish kerak.
int akmx = 10;
int mu;
mu = akmx + 20;
akmx = mu;
bu yozuvni matematikaga zid ravishda, C++ dasturlash tilida quyidagicha yozish mumkin.
int akmx = 10;
akmx = akmx+20;
yoki undan ham yengilroq,
akmx+=20;
Ko’rib turganingizdek juda oson, shu ko’rinishda boshqa amallarni ham ishlatish mumkin(-=, /=, *=, %=).
Agar o’zgaruvchini bitta qiymatga oshirmoqchi bo’lsangiz, quyidagicha yozish mumkin bo’ladi.
int akmx;
++akmx;
akmx++;
bu yozuv "akmx=akmx+1" yozuvi bilan bir xil qiymatga ega bo’ladi.
++ belgisi oldin qo’yilsa (perfiks), dastlab o’zgaruvchi bittaga oshiriladi keyin amallar bajariladi, agar oldin qo’yilsa ( postfiks), dastlab amallar bajariladi keyin natija bittaga oshiriladi. Misolda, "akmx" o’zgaruvchi 2 ta qiymatga ( ++akmx, akm++) oshirmoqda.
C++ TILIDA ARIFMETIK AMALLAR
Ko'p programmalar ijro davomida arifmetik amallarni bajaradi. C++ dagi amallar
quyidagi jadvalda berilgan. Ular ikkita operand bilan ishlatildi.

№