R e j a : xfx fani o’qitilisqidan maqsad

                          Sel  2 guruqga bo`linadi :             

 

 

              Glyatsial                                                            JALALI 

 

Qor va muzlarni tеz                      Ko`p miqdorda yomqir yoqishi 

 

erishi                                                          natijasida 

---

 

 

 

 

Aholini xarakati: 

Muxofaza tadbirlari. Sеl xosil  bo`lishida  ishtirok  etuvchi  omillarning anchagina  

ko`pligi  uni  o`z  vaqtida  prognozlashni  qiyinlashtirib yuboradi. Shunga qaramay, 

sеl  mavsumining    boshlanish    vaqtini    oldindan    aytib    bеrish  mumkin.  Sеlga  

qarshi  kurashish  uchun  tuproqni  yuza  qavatini mustaxkamlash  kеrak.  Buning  

uchun  daraxtlar  ekish  lozim. Tog`dagi suv omborlaridan  vaqti-vaqti  bilan  suvni  

chiqarib    turish    kеrak.    Sеlga  qarshi    kurashish    uchun    suvga    qarshi      tura   

oladigan   to`siqlar   quriladi. (damba,platina). 

Suv bosishi. 

Suv  bosishi  O`zеkiston  xududida  vaqti-vaqti  bilan  kuzatilib turadigan  xodisa  

bo`lib,  ko`pchilik   daryolarimizdagi   suvlar  toshib qirg`oq   atrofidagi  yashovchi  

odamlarga moddiy  zarar  kеltiradi.   

Suv  bosishi  dеb - daryolarda,  suv  omborlarida  ,ko`llarda   suvni   o`z mеyoridan  

ko`tarilib , ancha xududni  bosib  kеtishiga  aytiladi.  Asosiy sababchisi  qor  va  

muzliklarning    erishi,  uzoq vaqt   davomida    yomqir    yog`ishi,     shamolni   kuchli  

ta'siri    natijasida    suvni    ko`tarishi,  suvga    qarshi    qurilgan    to`siqlar    ko`chib  

kеtishi  bo`ladi,  daryo  o`zanlarining  muz  parchalari  bilan    to`silib    qolishi,  

to`g`onlarning  buzilishi  suv  toshqiniga  sabab  bo`ladi.  

   Suv  muammolarini    o`rganish    natijalari    suv    bosishini    4  ta    turini    bеlgilab  

bеrdi: 

1.Toqdagi  qorlar  tеzda erishi  natijasida  bahor  faslida        suvlarni  miqdorini  

ko`payib  kеtishi. 

2.  Yog`ingarchilikni    ko`p    takrorlanishi      natijasida    suvni    yuzasini    yuqoriga 

ko`tarilishi. 

3.Qish    oylarida    daryolarni    muzlashi  ,    uni    erishi    natijasi    oqibatida    suv  

yuzasini   yuqoriga  ko`tarilishi. 

4.Bo`ron  natijasida  suvni  yuza  qismini  ko`tarib  suv  bosishiga olib  kеlishi. 

Suv  bosishini  oldini  olish  uchun , albatta  ― suv  olish  havfini‖  axbort  vositalari  

yordamida    oldindan    xabarini bеrish    lozim.  Aholini   himoyalanishiga   o`qitish, 

uni    yuqori    darajada  tashkil  etish,    suv    bosishini    oldini    oladigan    sharoit  

xisoblanadi. 

---

Qor  ko`chkisi  –  og`irlik  kuchi  ostida  tog`  yonbaqirlarida    xarakatga    kеlgan  va 

surilayotgan  katta xajmdagi qor  massasining  o`pirilishiga  

 Kuzatuvlar  asosida  oldindan  qor  ko`chishi  joylarini  bеlgilaydi.  Qor  ko`chish  

xavfi  tug`ilganda  qorda  yoriq  hosil   bo`lish,  qorni  usti  nam bo`lganda  ustiga  

qor   yog`ishi   natijasida  xam  qor  ko`chishi  kuzatiladi. Ko`chish  xavfini  ob-

havoni  kеskin  o`zgarishi  hosil   etishi   mumkin: 

Qorni kuchli yoqishi. 

Kuchli shamol. 

Yomqir yog`ishi. 

Tеzlikda isib kеtishi. 

Ob-xavoni kеskin ochilib kеtishi. 

Ko`chish  sababini  qor  qatlamini  ichida  kuchsiz  siyrak  qorlarni hosil  bo`lishi  

manba  hosil qiladi.  

Qor      ko`chkish  i  katta  hajmdagi    qor  massasi    bo`lib  ,  u  70-100  km/s    tеzlikda 

xarakat      qiladi.  Quruq    qor    ko`chkisining    tеzligi  360  km/s.    ga  еtishi    xam 

mumkin.  

U  25-30  m      o`lchamdagi,  2  0  sm  qalinlikdagi    kichkina      ko`chkidan      paydo 

bo`lishi mumkin. 

 150 kub.m  xajmdagi   ko`chkining  og`irligi  20  dan  30 tonnagacha еtadi.  

Zarb kuchi 1 kv. m. ga 50 tonnagacha еtadi.  

Yog`och uylar 1 kv. m. ga 3 t zarbga bardosh bеra oladi. 

10  t  kuch  bilan  urilganda  asriy  daraxtlar  ildiz-pildizi  bilan  qo`porilib  chiqishi 

mumkin. 

O`z. 

R 

vazirlar 

Maxkamasining 

 

2011 

YIL 

24 

avgustdagi 

 242-sonli  ―O`z.  R Favquloddavaziyatlarda ularning oldini olish va xarakat qilish 

DavlatTizimini  yanada  takomillashtirish to`g`risida‖gi   Qarori