R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

 
3- operatsiyadan keyingi balans 
4.6-jadval
Aktiv 
Summa, 
so‘m 
Passiv 
Summa,
so‘m 
Asosiy vositalar 
(+500000) 
1812600 
Ustav kapitali . 
1448960 
Materiallar (-8600) 
15600 Rezerv kapitali (+500000) 
500000 
Asosiy ishlab chiqarish 
(+8600) 
52450 
Xodimlar bilan mehnat haqi 
bo‘yicha hisoblashuvlar (-14500) 
25390 
Budjet bilan hisob-kitoblar 
(+14500) 
14500 
Hisob-kitob schoti
134400 
Mol yetkazib beruvchilar 
26200 
Balans 
2 015050 
Balans
2 015050 
Shunday qilib, bu xo‘jalik muomalasi natijasida balans aktivi va 
passivi bir xil summaga ko‘payib, lekin balans tengligi buzilmagan. 
Uchinchi tip o‘zgarish
uchun, ya’ni o‘zgarish balansning aktividagi 
moddalarda ham, passividagi moddalarda ham ko‘payish tomonga sodir 
bo‘lganda quyidagicha matematik model tuziladi: 





р
Р
а
А
, (3) 
Bu model balans aktivi va passivining moddalari bir xil summalarga 
ko‘payganda, shu summalarga aktiv va passiv summalari yig‘indisi ham 
ko‘payadi, aktiv va passiv tengligi esa buzilmaydi deb o‘qiladi. 
4- operatsiya
. Mol yetkazib beruvchilarga hisob-kitob schotidan 
13900 so‘m qarz puli o‘tkazildi. Bu muomala natijasida hisob-kitob 
schotidagi qoldiq 13900 so‘mga kamaydi (134400-13900 = 120500) va 
bir vaqtning o‘zida mol yetkazib beruvchilarga bo‘lgan qarz ham shu 
summaga kamaydi (26200 - 13900 = 12300). 
Bu muomala balansning aktivida ham, passivida ham bir xil 
summaga kamayishga olib keldi. Lekin balans tengligi buzilmadi. 
Yuqoridagi barcha muomalalarni aks ettirganimizdan so‘ng 
korxona balansi quyidagi ko‘rinishga keladi (4.6-jadval). 
To‘rtinchi tip o‘zgarish
uchun, ya’ni o‘zgarish aktivdagi 
moddalarda ham, passivdagi moddalarda ham kamayish tomonga sodir 
bo‘lganda matematik model quyidagicha tuziladi: 

---

90 




р
-
Р
а
А
, (4) 
Yakuniy balans 
4.7-jadval 
Aktiv 
Summa, 
so‘m 
Passiv 
Summa,
so‘m 
Asosiy vositalar 
(+500000) 
1812600 Ustav kapitali. 
1448960 
Materiallar (-8600) 
15600 Rezerv kapitali (+500000) 
500000 
Asosiy ishlab 
chiqarish (+8600) 
52450 Xodimlar bilan mehnat haqi 
bo‘yicha hisoblashuvlar
(-14500) 
25390 
Budjet bilan hisob-kitoblar 
(+14500) 
14500 
Hisob-kitob schoti 
(-13900)
120500 Mol yetkazib beruvchilar 
(-13900) 
12300 
B a l a n s 
2 001150 
B a l a n s 
2 001150 
Bu model; aktiv va passiv moddalari bir xil summaga kamayganda, 
shu summaga aktiv va passivdagi summalar yig‘indisi ham kamayadi, 
aktiv va passiv tengligi esa buzilmaydi deb o‘qiladi.
Demak, xo‘jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo‘ladigan 
to‘rt tip o‘zgarishlarni yuqorida ko‘rib chiqilgan to‘rtta matematik model 
orqali ifodalash mumkin ekan. 
Ko‘rib chiqilgan to‘rtta xo‘jalik muomalasi balansda ro‘y beradi-
gan barcha o‘zgarish turlari uchun misol bo‘la oladi. Demak, korxonada 
qancha xo‘jalik muomalasi sodir bo‘lishidan qat’i nazar, ular to‘rt tipga 
bo‘linadi: