R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

«Qangli» fermer xo‘jaligining 2012-yil 1-yanvar holatiga 
 SHAXMAT OBOROT BALANSI
4.2-jadval 
20
20
-y
. 
1
-ya
n
v
arg
a 
ak
tiv
A
so
si
y
v
o
si
ta
la
r 
N
o
m
o
d
d
iy
a
k
ti
v
la
r 
M
at
er
ia
ll
ar
K
api
ta
l 
qo
‘y
il
m
al
ar
K
ass
a 
H
is
o
b
-k
ito
b
s
ch
o
ti
X
o
d
iml
ar
b
il
an
me
h
n
at
h
aq
i 
b
o‘
y
ic
h
a 
h
is
o
b
-k
ito
bl
ar
D
avl
at
n
in
g
m
aq
sa
d
li
f
n
dl
ar
ig
a 
to‘
lo
v
la
r 
M
o
l 
ye
tk
azi
b
b
er
u
v
ch
i 
v
a 
p
u
dr
at
ch
il
arg
a 
to‘
la
n
ad
ig
an
sch
o
tl
ar
U
sta
v
k
api
ta
li
Q
is
q
a 
m
u
dd
at
li
b
an
k
k
re
d
it
la
ri
Sch
o
tl
ar
d
eb
et
i 
b
o‘
y
ich
a 
o
b
o
rot
la
r 
ja
mi
20
21
-yil
1
-ya
n
v
ar
h
o
lat
ig
a 
ak
tiv
-1- 
-2- 
-3- 
-4- 
-5- 
-6- 
-7- 
-8- 
-9- 
-10- 
-11- 
-12- 
-13- 
-14- 
-15- 
2020-yil 1-yanvarga pas-
siv
313000 
25000 10000 60000 
181000 
37000 
Asosiy vositalar
53000 
- 
53000 
Nomoddiy aktivlar
27000 
27000 
27000 
Materiallar 
14000 
12000 
12000 
18000 
Kapital qo‘yilmalar
27000 
- 
- 
Asosiy ishlab chiqarish
31000 
8000 
32000 12000 
52000 
83000 
Kassa 
2000 
48000 
48000 
3500 
Hisob-kitob schoti
186000 
1500 
21000 22500 
109500 

---

85 
Xodimlar bilan mehnat 
haqi bo‘yicha hisobla-
shishlar 
45000 
45000 
Davlatning maqsadli fond-
lariga to‘lovlar 
18000 
2000 
20000 
Mol yetkazib beruvchilar 
va pudratchilarga to‘la-
nadigan schotlar
28000 
28000 
Ustav kapitali 
- 
Qisqa muddatli bank kre-
ditlari 
5000 
5000 
Schotlar krediti bo‘yicha 
oborotlar jami
- 
- 
8000 
27000 46500 99000 34000 12000 12000 
- 
21000 
259500 
2021-yil 1-yanvarga pas-
siv
14000 
2000 
44000 
181000 
53000 
2
94000

---

86 
Shaxmat shaklidagi
balans oborot-qoldiq balansining barcha 
belgilari(xususiyatlari)ni o‘z ichiga oladi. Uning asosiy afzalliklari 
quyidagilarda namoyon bo‘ladi:

bir xil toifadagi xo‘jalik muomalalari umumlashtirilganligi bois 
iqtisodiy hodisalar faktlari ustidan nazoratni kuchaytiradi;

bir xil xo‘jalik muomalalari balansda ikkita pozitsiyadan: debet-
lanuvchi schot tomonidan va kreditlanuvchi schot tomonidan ko‘r-
satiladi; 

korrespondensiyalanuvchi schotlar bo‘yicha yozuv ikkiyoqlama 
yozuv qoidasini saqlagan holda, debetlanuvchi va kreditlanuvchi schot-
lar kesishgan joyda bir marta yozilganligi sababli hisob yozuvlarining 
soni qisqaradi;

alohida mablag‘lar va manbalar to‘g‘risidagi ma’lumotlardan 
foydalanish osonlashadi. Chunki bunday balansning tuzilishi nafaqat 
sodir etilgan xo‘jalik muomalalarining mohiyatini chuqurroq tushunishni 
ochib beradi, balki ularning umumlashgan ko‘rsatkichlarini ham aks 
ettiradi (4.2-jadval). 
4.3. Xo‘jalik muomalalari ta’sirida balansda ro‘y beradigan
o‘zgarishlar va ularning tavsifi 
 
Xo‘jalik faoliyati jarayonida sodir bo‘ladigan muomalalar ta’sirida 
korxona mablag‘larining tarkibida va ularning tashkil topish manba-
larida, ayrim hollarda ularning ikkalasida ham o‘zgarishlar yuzaga ke-
ladi. Xo‘jalik mablag‘lari va ularning tashkil topish manbalaridagi ro‘y 
bergan o‘zgarishlar balansda ham tegishli o‘zgarishlarga olib keladi. 
Mablag‘lar qiymati o‘zgarmagan holda doiraviy aylanish jarayonida 
ularning buyum shakli o‘zgaradi, mablag‘lar tashkil topish manbalari-
ning ham shakli o‘zgaradi, xo‘jalik mablag‘lari ko‘payadi yoki kama-
yadi. Lekin 
balansning asosiy xususiyati 
– xo‘jalik operatsiyalarini 
schotlarda ikkiyoqlama aks ettirish ta’sirida balans moddalari summasi 
o‘zgarganda aktiv va passiv tengligining o‘zgarmasligi doimo saqlanadi. 
Buni misolda tasdiqlashimiz uchun qishloq xo‘jalik korxonasining yil 
boshiga tuzilgan balansni keltiramiz (4.3-jadval) va uning xo‘jalik 
muomalalari ta’sirida o‘zgarishini quyidagi misollarda ko‘rib chiqamiz. 

---

87