R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

 
9.5-rasm. Nomoddiy aktivlarni baholash usullari. 
Qayta baholash natijasida asosiy vositalarning oshgan (pasaygan) 
summasi 0100 «Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schotlar» (0110-
0190) debeti(krediti) bo‘yicha 8510 «Uzoq muddatli aktivlarni qayta 
baholash bo‘yicha tuzatishlar» schoti bilan korrespondensiyalanadi. 
Xarid qilish chog‘ida qiymati chet el valutasida aniqlangan asosiy 
vositalarni baholash chet el valutasini O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy Bankining, korxona tomonidan asosiy vosita obyektini sotib 
olish paytida amalda bo‘lgan kursi bo‘yicha qayta hisoblash yo‘li bilan 
amalga oshiriladi.
Nomoddiy aktivlarni baholash usullari 
№7 «Nomoddiy ak-
tivlar» nomli BHMSning 3-bandida belgilangan (O‘zR MV 25.03.2005-
y. 35-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan, O‘zR AV 27.06.2005-y. 1485-
raqami bilan ro‘yxatga olingan) (9.5- rasm). 

---

246 
Dastlabki qiymatini shakllantirish 
Nomoddiy aktivlarni olish manbalari: 
Sotib 
olish 
Inventa
rizatsi-
yada 
oshiq-
cha 
chiqish 
Korxo-
nada 
ishlab 
chiqa-
rish 
Te-
kin-
ga 
olish 
Ustav 
kapi-
taliga 
ulush 
1. Haqiqiy xarid bahosi va foydalanish 
holatiga keltirish xarajatlari 
X
2. Inventarizatsiya paytidagi bozor ba-
hosi bo‘yicha 
X
3. Haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi 
bo‘yicha 
X
4. Bozor bahosi va ishga tushirish xa-
rajatlari bo‘yicha 
X
5. Ustav va ta’sis shartnomasiga mu-
vofiq 
X
9.5. Tayyor mahsulotlarni baholash 
 
Buxgalteriya hisobida va balansda tayyor mahsulotlarni baholash 
haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi bo‘yicha ko‘rsatiladi. 
Tayyor mahsulotning haqiqiy tannarxini faqat hisobot davri (oyi) 
tugaganidan so‘ng hisoblash mumkin. Mahsulotlar harakati esa – har 
kuni sodir bo‘ladi (ishlab chiqarish, jo‘natish, sotish va h.k.). Shu 
boisdan, joriy hisob uchun mahsulotlarni shartli baholash zarur. Tayyor 
mahsulotlar harakatining joriy, har kunlik hisobi korxona tomonidan 
ishlab chiqilgan reja (normativ) tannarxi bo‘yicha yuritilishi ham 
mumkin.
Hisobot davrining oxirida reja tannarx tayyor mahsulotlarning 
guruhlari bo‘yicha farq summalarini aniqlash yo‘li bilan haqiqiy tannarx 
darajasiga yetkaziladi. Farq summalari mahsulotlarning hisobot davri 
(oy) boshiga qoldig‘i va hisobot davri (oy) davomidagi kirimidan kelib 
chiqqan holda aniqlanadi.
Farqlar korxonada yo‘l qo‘yilgan oshiqcha sarflash yoki tejashni 
bildiradi va shuning uchun ham uning ishlab chiqarish natijalarini 
tavsiflaydi.

---

247 
Farqlar ham tayyor mahsulotlar harakati aks ettirilgan schotlarga 
olib boriladi. Tejalgan summalar «qizil storno», oshiqcha sarflar 
summasi «qo‘shimcha yozuv» usuli bilan yoziladi.
Reja tannarxidan farq summalarini yozish («qizil storno» yoki 
«qo‘shimcha yozuv») hisobot davri (oy) oxiriga sotilgan va omborda 
qolgan tayyor mahsulotlarning haqiqiy tannarxini aniqlash imkonini 
beradi (9.6-rasm).