R ah im ov a sh od iy a shu xr at q I zi ingliz va ozbek till arid a bahuvrining

2.2. O‘zbek tilida “bahuvrihi” lar va ularning morfologik, 

semantik xususiyatlari 

O‘zbek tilida biz kundalik nutqimizda qo‘llaydigan,  ammo uning nimaligini, 

qanday  so‘zligini  bilmaydigan  qanchadan  qancha  bahuvrihilar  mavjud.Shu 

ma’noda,bahuvrihilar 

muayyan 

shaxsning 

xarakterli 

xususiyatlarini

(toshbag‘ir,ochko‘z,shirinsuxan), 

tashqi 

ko‘rinishi

  (olako‘z, 

kaltasoch), 

ichki  hislarini

(  alamzada,  jabrdiyda), 

kiyimlari

(  kaltayubka,  

uzunko‘ylak), 

tana a’zolari

(soch, ko‘z, quloq,oyoq,qo‘l va boshqalar, jigargo‘sha, 

yolg‘izqo‘l), 

qiliqlari

  (ishbuzar,  ikkiyuzlamachi), 

dunyoqarashi,  fe'l-atvori, 

kayfiyati,  tevarak  atrofdagilarga  munosabati(hayotda,oilada, o‘qish ish joyida, 

ko‘chada,  jamoat  joylaridagi  shaxsning  o‘zini  tutishi,  xarakteri

)  va    umuman 

insonni xarakterli imkoniyatlarini tasvirlashda keng qo‘llaniladi. 

O‘zbek  tilining    yangi  nashrda  bosmadan  chiqqan  besh  jildlik  izohli 

lug‘atida  hamma  so‘zlar  qatori  bahuvrihilarga  ham  yetarlicha  o‘rin  berilgan 

astoyidil  qayd  qilinilgan,  ammo  ularning  aynan  attributivli  qo‘shma  so‘z  yoxud 

---

 

 

 

35 

bahuvrihi  ekanligi  haqida    qaydlar  yo‘q.Shu  o‘rinda  biz  sevgan  ona  tilimiz 

bahuvrihilarga  juda  boy  ekanligiga  to‘xtalmasdan  ilojimiz  yo‘q.  So‘zimizning  

yaqqol  isboti  sifatida  o‘zbek  tilidagi  bahuvrihilarni,  baholi  qudrat,  kengroq 

o‘rganishga  harakat  qildik  va  shaxs  tushunchasini  yoritib  beruvchi  har  qanday 

unga  xos  bo‘lgan 

xarakter,  xususiyat,  fazilatlarini  qolaversa,  insonga  Olloh 

tomonidan  berilgan  beqiyos    qirralarini  ochib  beruvchi    yoki  zamondoshlari 

tomonidan  berilgan  baho(ijobiy,salbiy)

larni  bildiruvchi  bu  qo‘shma  so‘zlarni 

imkoni  boricha  turlarga  bo‘lib  chiqdik  va  tahlil  qildik.  Biz  yuqorida  tilga  olgan 

o‘zbek  tilidagi  bahuvrihi  turlarini  va  ularga  mansub  bo‘lgan  attributiv  qo‘shma 

so‘zlarni,  kengroq  mushohada  yurgizgan  holda,  morfologik  va  semantik 

xususiyatlarini  ko‘rsatishga  harakat  qilamiz.  Shu  asnoda,  o‘zbek  tili  izohli 

lug‘atidagi bahuvrihilarni ma’no va mazmun jihatdan turlarga ajratdik. Quyida esa 

sizga  har  tomonlama  salmoqli  bo‘lgan,ona  tilimiz  hisoblanmish,  o‘zbek  tilida 

kishining  xarakter  xususiyati  bo‘yicha  aniqlangan,  o‘zbek  tilining  izohli 

lug‘atlaridan  to‘plangan  bahuvrihilarimizni  taqdim  qilamiz.  Umumiy  hisobda 

izohli  lug‘atdan  inson  xarakterini  anglatadigan  120  ta  bahuvrihini  topishga 

muvaffaq bo‘ldik. 

Quyida  ularni  keltiramiz