R. A. Mannapova "byudjet hisobi" fanidan mustaqil ta

 

 

 

 

1.1 – chizma. Byudjet tashkilotlari buxgalteriya hisobi axboroti foydalanuvchilari. 

 

 

 

Byudjet  tashkilotlarida  buxgalteriya  hisobini  tashkil  etishdan  maqsad 

foydalanuvchilar  (ichki,  tashqi)  ni    daromadlar va xarajatlar smetalari  ijrosi jarayoni 

bo’yicha  o’z  vaqtida,  to’liq  hamda  aniq  buxgalteriya  va  moliyaviy  axborotlari  bilan 

ta’minlab  berishdan iborat. 

 

 

Byudjet  tashkilotlarida  buxgalteriya  hisobining  vazifalari  quyidagilardan 

iborat: 

Axborotfoydalanuvchilari

 

Ichki

 

Tashqi

 

Moliyaorganlari

 

Tashkilotraxbariyati

 

Rejamoliyavaboshqabo’lim

lar

 

Mutaxassislar

, 

xodimlar

 

Soliqorganlari

 

Statistikaboshqarmalari

, 

banklarvaboshqalar

 

---

17 

 

-

 

Buxgalteriya  hisobini  amaldagi  tegishli  me’yoriy-xuquqiy  xujjatlar  asosida  tashkil 

etish; 

-

 

Byudjet  tashkilotlarida  byudjet  va  byudjetdan  tashqari  mablag’lardan  maqsadli 

foydalanishni ta’minlash; 

-

 

Daromadlar va  xarajatlar smetalari  ijrosi jarayoni  muomalalarini  hujjatlashtirish  va 

hisob registrlarida aks ettirish; 

-

 

Byudjet  tashkilotlari  buxgalteriya  hisobi  hisobvaraqlarida  aktivlarning  holati  va 

harakati, mulkiy qiymatliklar va majburiyatlarning holati to’g’risidagi to’liq hamda 

aniq ma’lumotlarni shakllantirish; 

-

 

Byudjet  tashkilotlarida  daromadlar  va  xarajatlar  smetalari  ijrosi  natijalarini 

shakllantirish; 

-

 

Byudjet  ijrosiga  oid  buxgalteriya  hisobi  ma’lumotlarini  umumlashtirish  va 

hisobotlarni tuzish; 

-

 

Buxgalteriya  hisobini  tashkil  etishda  zamonaviy  axborot  texnologiyalaridan 

keng foydalanish va boshqalar. 

Byudjet 

tashkilotlarida 

buxgalteriya 

hisobini 

alohida 

hususiyatlari 

quyidagilardan iborat : 

1.  Daromadlar  va  xarajatlar  smetalari  ijrosi  nazorat  qilinishi  –  Byudjet 

tashkilotlarda  har  yili  belgilangan  tartibda  byudjet  mablag’lari  bo’yicha  xarajatlar 

smetasi  va  shtatlar  jadvali  tuziladi  va  tasdiqlanadi.  Byudjet  tashkilotlarida 

buxgalteriya hisobi xarajatlar smetasi ijrosini ta’minlab beradi. Bunda xarajatlarni 

iqtisodiy  tasnifi  asosida  smeta  doirasida  xarajatlar  moliyalanadi  va  amalga 

oshiriladi.  Bulardan  tashqari  byudjetdan  tashqari  mablag’lar  manbaalari  (ta’lim 

muassasalarida o’qitishning to’lov kontrakt shakli mablag’lari, byudjet tashkilotlari 

rivojlantirish 

jamg’armasi 

mablag’lari, 

tibbiyot 

muassasalari 

moddiy 

rag’batlantirish  va  rivojlantirish  jamg’armasi  mablag’lari,  byudjetdan  tashqari 

boshqa mahsus mablag’lar) bo’yicha daromadlar va xarajatlar smetalari tuziladi va 

ijrosi  amalga  oshiriladi.  Shuning  uchun  byudjet  tashkilotlari  buxgalteriya  hisobini 

yuritishda smetalar ijrosi  nazorat qilinadi.   

---

18 

2.  Kassa  va  xaqiqiy  xarajatlar  hisobini  yuritilishi  –  Byudjet  tashkilotlarida 

daromadlar  va  xarajatlar  ijrosi  jarayonida  kassa  va  xaqiqiy  xarajatlar  hisobi 

yuritiladi.  Byudjet  tashkilotlari  tomonidan  g’aznachilikdagi  shaxsiy  hisob 

varaqlardan  xarajatlarni  to’lab  berilishi  kassa  xarajatlari  ko’rinishida  hisobda  aks 

ettiriladi.  Masalan  ish  haqi  bo’yicha  moliyaviy  majburiyatlar  to’lab  berilganda 

ya’ni tegishli soliqlar va ajratmalar o’tkazilganda xodimlar plastik kartochkalariga 

ish  haqi  o’tkazib  berilganda  yoki  kassadan  berilganda  kassa  xarajati  ko’rinishida 

tegishli  daftarlarda,  hisobotlarda  aks  ettiriladi.          Byudjet  tashkilotlari  tomonidan 

xarajatlar  smetalari  doirasida  amalga  oshirilgan  lekin  to’lab  berilmagan  xarajatlar 

haqiqiy xarajat ko’rinishida hisobda aks ettiriladi. Masalan smeta doirasida ish haqi 

hisoblangan  lekin  to’lab  berilmagan  yoki  ish,  hizmatlar  ko’rsatilgan,  tovarlar 

olingan  lekin  to’lab  berilmagan  xarajatlar  haqiqiy  xarajat  ko’rinishida  tegishli 

daftarlarda, hisobotlarda aks ettiriladi. Kassa va haqiqiy xarajatlar hisobini yuritish 

uchun alohida 294 - shakldagi daftar yuritiladi shuningdek hisobot shakllarida ham 

aks ettiriladi.  

3.  Byudjet  tasnifi  asosida  hisobni  tashkil  etilishi  va  hisobotlarni 

shakllantirilishi    -  Byudjet  tashkilotlari  tomonidan  tuzilgan  daromadlar  va 

xarajatlar  smetalari  O’zbekiston  Respublikasi  Adliya  vazriligida  2010  yil  11 

oktyabrda  2146-son  bilan  ro’yxatga  olingan  “O’zbekiston  Respublikasi  Byudjet 

tasnifini  qo’llash  bo’yicha  Yo’riqnoma”  asosida    1-gurux,  3-gurux,  3-gurux,  4-

gurux xarajatlari xarajatlarning iqtisodiy tasnifi bo’yicha aks ettiriladi hamda  ijrosi 

xaqidagi buxgalteriya  hisobotlari shakllarida ham byudjet  xarajatlarining  iqtisodiy 

tasnifi bo’yicha axborotlar shakllantiriladi.  

4.    Buxgalteriya  hisobi  va  hisobotlarni  me’yoriy  hujjatlarga  qat’iy  amal 

qilingan xolda yuritilishi - Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobini yuritish va 

moliyaviy  hisobotlarni  tuzish  “Buxgalteriya  hisobi  to’g’risida”gi  O’zbekiston 

Respublikasining  qonuni  va  boshqa  bir  qator  qonunlar,  O’zbekiston  Respublikasi 

Hukumati  hamda  Moliya  vazirligining  bir  qancha  me’yoriy-huquqiy  hujjatlariga 

muvofiq olib boriladi. Shu bilan birga qonunchilikka  muvofiq byudjetdan tashqari 

daromadlar  aniq  manbaalari  bo’yicha  shakllantiriladi  va  sarflanishi  yo’nalishlari 

---

19 

 

belgilanadi. Masalan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 414 – son 

“Byudjet  tashkilotlarini  mablag’  bilan  ta’minlash  tartibini  takomillashtirish 

to’g’risida”gi  qaroriga  muvofiq  byudjet  tashkilotlari  rivojlantirish  jamg’armasi 

mablag’larini  shakllantirishi  manbaalari  belgilangan.  Shuningdek  rivojlantirish 

jamg’armasi  mablag’lari  birinchi  navbatda  kreditorlik  majburiyatlarni  tugatish 

yo’naltirilishi,  agarda  kreditorlik  qarzdorlik  mavjud  bo’lmasa  kamida  75  foizi 

moddiy  texnika  bazasini  mustaxkamlashga,  ko’pi  bilan  25  foizgacha  hodimlarni 

moddiy  rag’batlantirishga  yo’naltirilishi  belgilangan.  Buxgalteriya  hisobini 

yuritishda  yuqorida  keltirib  o’tilgan  qonunchilik  bilan  belgilangan  me’yorlarga 

qatiy  amal  qilinadi.  Umuman  byudjet  tashkilotlarida  hisobni  tashkiliy,  texnik, 

uslubiy  jihatlari  me’yoriy-xuquqiy  hujjatlarga  qat’iy    amal  qilgan  holda  tashkil 

etiladi.  

“Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi qonunga muvofiq  byudjet tashkilotlarida 

buxgalteriya hisobi quyidagi tamoyillarga asosan  tashkil etiladi: 

- buxgalteriya hisobini ikki yoqlama yozuv usulida yuritish; 

- uzluksizlik; 

- xo’jalik operatsiyalari, aktivlar va passivlarning pulda baholanishi; 

- aniqlik; 

- hisoblash; 

- oldindan ko’ra bilish (ehtiyotkorlik); 

- mazmunning shakldan ustunligi; 

- ko’rsatkichlarning qiyoslanuvchanligi; 

- moliyaviy hisobotning betarafligi; 

- hisobot davri daromadlari va xarajatlarining muvofiqligi; 

- aktivlar va majburiyatlarning haqiqiy baholanishi. 

      Byudjet  tashkilotlarida  buxgalteriya  hisobi  memorial  order  shaklida  olib 

boriladi.  Tekshirilgan  va  hisobga  olish  uchun  qabul  qilingan  hujjatlar  sanasi 

bo’yicha  tartiblashtirilib,  quyidagi  doimiy  raqamli  memorial  order  —  jamlanma 

qaydnomalar bilan rasmiylashtiriladi: 

---

20 

1-memorial order – kassa operatsiyalari bo’yicha jamlanma qaydnoma, 381-son 

shakl; 

2-memorial  order  –  byudjet  mablag’larining  harakatiga  doir  jamlanma 

qaydnoma, 381-son shakl; 

3-memorial  order  –  byudjetdan  tashqari  mablag’lar  harakatiga  doir  jamlanma 

qaydnoma, 381-son shakl; 

5-memorial  order  –  ish  haqi  va  stipendiyalar  bo’yicha  hisob-kitob  varaqalari 

yig’indisi, 405-son shakl; 

6-memorial  order  –  turli  tashkilotlar  va  muassasalar  bilan  olib  boriladigan 

hisob-kitoblar bo’yicha jamlanma qaydnoma, 408-son shakl; 

8-memorial  order  –  hisobdor  shaxslar  bilan  hisob-kitoblar  bo’yicha  jamlanma 

qaydnoma, 386-son shakl; 

9-memorial  order  –  asosiy  vositalarning  hisobdan  chiqarilishi  va  joydan  joyga 

ko’chirilishi bo’yicha jamlanma qaydnoma, 438-son shakl; 

11-memorial  order  –  oziq-ovqat  mahsulotlarining  kirimiga  doir  jamlanma 

qaydnoma, 398-son shakl; 

12-memorial  order  –  oziq-ovqat  mahsulotlarining  sarfiga  doir  jamlanma 

qaydnoma, 411-son shakl; 

13-memorial  order  –  materiallar  sarfiga  doir  jamlanma  qaydnoma,  396-son 

shakl; 

15-memorial  order  –  ta’lim  muassasalarida  bolalarni  saqlaganlik  uchun  ota-

onalar bilan olib boriladigan hisob-kitoblar bo’yicha qaydnoma, 406-son shakl. 

Qolgan operatsiyalar (asosiy  vositalarga eskirish  hisoblash, asosiy  fondlarni 

har  yilgi  qayta  baholash,  byudjetdan  tashqari  daromadlar  hisobi,  yilni  yakunlash 

operatsiyalari  va  h.k)  va  “Storno”  operatsiyalari  bo’yicha  alohida  memorial 

orderlar tuziladi (274-son shakl) va ular har oy uchun alohida 16 raqamdan boshlab 

raqamlanadi. 

Operatsiyalar  hajmiga  qarab  jamlanma  qaydnomalarni  tuzish  talab 

qilinmaydigan  tashkilotlarda  subschyotlar  korrespondentsiyasi  alohida  memorial 

---

21 

 

orderlarda  (274-son  shakl)  yuqorida  keltirilgan  doimiy  raqamlar  berilib 

ko’rsatiladi. 

Memorial  orderlar  bosh  hisobchi  (yoki  uning  o’rinbosari)  va  ijrochi 

(hisobchi) tomonidan imzolanadi. 

Barcha  memorial  orderlar  308-son  shakldagi  “Bosh-jurnal  kitobi”da 

ro’yxatga olinadi. “Bosh-jurnal kitobi” har bir subschyot bo’yicha yuritiladi. 

“Bosh-jurnal  kitobi”  o’tgan  yildagi  yakunlovchi  balansga  muvofiq  yil 

boshiga  qolgan  qoldiq  summalarni  ko’chirib  yozish  bilan  ochiladi.  Bu  daftarga 

yozuvlar  memorial  orderlar  va  memorial  order  –  jamlanma  qaydnomalar 

tuzilgandan keyin oyiga bir marta yoziladi. 

           Vazirliklar,  davlat  qo’mitalari  va  idoralari  hamda  ularning  tizimidagi 

tashkilotlar O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishgan holda ishlab 

chiqilgan ko’rsatma mavjud bo’lgandagina buxgalteriya hisobi yuritishning jurnal-

order  shaklida  olib  borishlari  mumkin.  Byudjet  tashkilotining  rahbari  tashkilotda 

buxgalteriya  hisobini  tashkil  qilinishiga,  moliya-xo’jalik  faoliyatidagi  amalga 

oshirilgan  muomalalarni  amaldagi  qonun  hujjatlariga  muvofiqligiga  hamda 

buxgalteriya hujjatlarini saqlanishiga javobgar bo’ladi. 

Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya balansi bu tashkilot mablag’larini ularni 

turlari va tashkil topish manbaalari bo’yicha muayyan bir davrga pulda ifodalanib 

umumlashtirib  aks  ettirish  va  iqtisodiy  guruxlashdir.  Byudjet  tashkilotlari  balansi 

tarkibi aktiv va passiv qismlardan iborat bo’lib, aktiv tomoni nomoliyaviy aktivlar, 

moliyaviy  aktivlar,  debitorlar  bo’limlaridan  iborat.  Balansni  passiv  tomoni 

kreditorlar, moliyaviy natijalar bo’limlaridan iborat.