Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Тўртинчи қонунни
қуйидагича изоҳланади: глобал экотизим 
бир бутунликни намоѐн қилиб, ҳеч нарса ютилмайди ѐки 
йўқотилмайди 
ва 
умумий 
яхшилаш 
объекти 
бўлиб 
ҳисобланмайди; инсон меҳнати билан олинган барча нарса ўрни 
тўлдирилиши лозим. Бунинг учун тўловдан қочиб бўлмайди, 
фақат вақти чўзилиши мумкин. 
Б.Коммонернинг 
тўртинчи 
қонунига 
В.И.Вернадский 
томонидан яратилган ўзгармаслик қонуни яқин: маълум геологик 
давр биосферасидаги тирик моддалар сони ўзгармасдир, яъни 
тирик модда массасининг бир жойда кўпайиши унинг иккинчи 
жойда камайишига олиб келади. Бу қонундан вулқон отилиши, 
ѐнғин ва бошқа ҳодисалар туфайли ҳосил бўлган экологик макон 
узоқ вақт мавжуд бўлолмайди, бу тирик моддалар миқдорининг 
камайишига олиб келиши мумкин. 
6.3.4 Тизимлар ва эволюцион қонунлар
Биотик ва ҳаѐтий тузилмалар тизим ҳисобланиб, уларга тизим 
назарияси қонунларини ва мураккаб тизимлар мавжудлик 
қонунларини қўллаш мумкин. Бу гуруҳнинг асосий қонунларидан 
бири тизмили генетик қонун бўлиб, у табиий ташкил топиш 
билан бир қаторда, биотик турлар ва экотизимлар шахсий 
ривожланишида қисқартирилган ва кўп ҳолда қонуний 

---

272 
ўзгартирилган шаклда тизим таркибини эволюцион ривожланиш 
йўли қайтаради. 
Э. Геккел ва Ф.Мюллернинг биогенетик қонуни тизимли 
генетик қонуннинг хусусий ҳоли бўлиб ҳисобланади. Бу 
қонуннинг моҳияти шундаки, организм (тур) ўзининг индивидуал 
ривожланиш даврида қискартирилган ва қонуний ўзгартирилган 
ҳолда ўз турининг тарихий ривожланишини яъни организм (тур) 
онтогенезида филогенез намоѐн бўлишини ифодалайди. Тизимли 
генетик қонунга яқин бўлган кетма-кетлик қонунининг 
ривожланиш даврига ўтиши туташиб кетган, унга кўра табиий 
тизимларнинг ривожланиши эволюцион аниқ ва экологик шароит 
мавжуд бўлган тартибда содир бўлади.