Quyosh tizimi va uning sayyoralari haqida umumiy ma’lumotlar

SAYYORALAR.

• 
  Quyosh tizimida 9 ta sayyora mavjud. Quyosh atrofida aylanadigan va Quyoshdan kelayotgan yorug‘likning aks etishi bilan ko‘rinadigan sharsimon sovuq osmon jismlari sayyoralar (planetalar) deb ataladi. Katta sayyoralar atrofida aylanadigan kichik sayyoralar yo‘ldoshlar deb ataladi..
  
• 
  Sayyoralar Quyosh atrofida aylanib, harakat qilganida (yo‘ldosh esa sayyora atrofida aylanib xarakat qilganida) hosil bo‘ladigan berk egri chiziq orbita deb ataladi. Sayyoralarning Quyoshga eng yaqin kelgandagi va undan eng uzoqqa ketgandagi masofalar ayirmasining shu masofalar yig‘indisiga nisbati ekssentrisitet deb ataladi.
  
• 
  Quyosh tizimidagi sayyoralar ikki guruhga bo‘linadi: a) Yer guruhidagi sayyoralar (Merkuriy, Venera, Yer, Mars); b) ulkan sayyoralar (Yupiter, Saturn, Uran, Neptun, Pluton).
  
• 
  Yer Kuyoshdan eng uzoqqa ketganda ular orasidagi masofa 152 350 ming.km, ular eng yakinlashganda 147 142 ming.km. 
  

• 
  Merkuriy. Quyoshga eng yaqin va eng kichik sayyora. Merkuriyning og‘irligi Yernikidan 20 barobar kam. U Quyoshga yaqinligi tufayli Quyosh tomonidan kuchli tortiladi. Merkuriy Quyosh atrofida 88 Yer sutkasi davomida bir marta aylanib chiqadi, ammo o‘z o‘qi atrofida juda sekin aylanadi. Shu tufayli uning bir tomoni uzoq vaqt Quyosh tomonidan kuchli qizdirilsa, bir tomoni uzoq vaqt mobaynida kuchli soviydi. Shuning uchun yoritilib turgan qismida harorat +4200S, qorongi tomonida esa – 2400S, oqibatda sutkalik xaroratlar farqi juda katta bo‘lgani uchun kuchli nurash jarayoni ro‘y beradi. Merkuriy massasining va og‘irlik kuchining kamligi tufayli uning ichki qismidan chiqayotgan gazlar tezda fazoga uchib ketadi. Merkuriy atmosferasida azot, is gazi, atomar vodorod, argon va neon borligi aniklangan.
  

• 
  Venera - Quyosh tizimida Quyoshdan uzoqligi bo‘yicha ikkinchi sayyora.
  
• 
  Venera - osmonda yorqinligi bo‘yicha uchinchi obyekt; uning yaltiroqligi faqat Quyosh va Oynikidan kam. U bashariyatga qadimdan ma’lum bo‘lgan sayyoralar jumlasiga kiradi.
  
• 
  Veneradan Quyoshgacha bo‘lgan o‘rtacha masofa 108 mln km. Uning orbitasi aylanaga juda yaqin - ekssentrisiteti 0,0068 ga teng. Quyosh atrofida aylanish davri 224,7 sutkaga teng; o‘rtacha orbital tezligi - 35 km/s. Ekliptika tekisligiga nisbatan qiyaligi 3,4°. Veneraning o‘lchamlari Yernikiga ancha yaqin. Radiusi 6051,8 KM , massasi- 4,87*1024 кг,. космик тезлиги - 10,4 км/с.