Quyosh radiatsiyasi Havo haroratining kunlik va yillik o'zgarishlari. Atmosferaning issiqlik rejimi

Sirt haroratining yillik amplitudasi maksimal va minimal o'rtacha oylik haroratlar orasidagi farqga teng; joyning kengayishi ortishi bilan ortadi, bu quyosh radiatsiyasining kattaligidagi tebranishlarning ortishi bilan izohlanadi. Yillik harorat amplitudasi qit'alarda eng katta qiymatlarga etadi; okeanlarda va dengiz qirg'oqlari sezilarli darajada kamroq. Eng kichik yillik harorat amplitudasi ekvatorial kengliklarda (2-3 0), eng kattasi - qit'alardagi subarktik kengliklarda (60 0 dan ortiq) kuzatiladi.
Atmosferaning issiqlik rejimi. Atmosfera havosi to'g'ridan-to'g'ri quyosh nuri ta'sirida biroz isitiladi. Chunki havo qobig'i quyosh nurlaridan erkin o'tadi. Atmosfera ostidagi sirt tomonidan isitiladi. Issiqlik atmosferaga konvektsiya, adveksiya va suv bug'ining kondensatsiyasi orqali o'tadi. Tuproq bilan isitiladigan havo qatlamlari engilroq bo'ladi va yuqoriga ko'tariladi, sovuqroq, shuning uchun og'irroq havo tushadi. Issiqlik natijasida konvektsiya havoning yuqori qatlamlarini isitish. Ikkinchi issiqlik uzatish jarayoni adveksiya- gorizontal havo o'tkazish. Adveksiyaning roli issiqlikni past kengliklardan yuqori kengliklarga o'tkazishdan iborat bo'lib, qish mavsumida issiqlik okeanlardan materiklarga o'tkaziladi. Suv bug'ining kondensatsiyasi- issiqlikni atmosferaning yuqori qatlamlariga o'tkazadigan muhim jarayon - bug'lanish jarayonida bug'lanish yuzasidan issiqlik olinadi va atmosferada kondensatsiya paytida bu issiqlik chiqariladi.
Harorat balandlik bilan pasayadi. Birlik masofaga havo haroratining o'zgarishi deyiladi vertikal harorat gradienti o'rtacha 100 m ga 0,6 0 ni tashkil qiladi.Shu bilan birga, troposferaning turli qatlamlarida bu pasayishning borishi har xil: 0,3-0,4 0 dan 1,5 km balandlikgacha; 0,5-0,6 - 1,5-6 km balandliklar orasida; 0,65-0,75 - 6 dan 9 km gacha va 0,5-0,2 - 9 dan 12 km gacha. Yuzaki qatlamda (qalinligi 2 m) gradyanlar, 100 m ga aylantirilganda, yuzlab darajaga teng. Ko'tarilgan havoda harorat adiabatik tarzda o'zgaradi. adiabatik jarayon - atrof-muhit bilan issiqlik almashinuvisiz (bir massada, boshqa muhitlar bilan issiqlik almashmasdan) vertikal harakati paytida havo haroratini o'zgartirish jarayoni.
Ta'riflangan vertikal harorat taqsimotida istisnolar ko'pincha kuzatiladi. Havoning yuqori qatlamlari erga ulashgan pastki qatlamlarga qaraganda issiqroq bo'ladi. Bu hodisa deyiladi harorat inversiyasi (balandlik bilan haroratning oshishi) . Ko'pincha inversiya tiniq, sokin tunlarda, asosan qishda er yuzasining kuchli sovishi natijasida yuzaga keladigan havo sirt qatlamining kuchli sovishi natijasidir. Qattiq relyef bilan sovuq havo massalari asta-sekin yon bag'irlardan pastga tushadi va havzalarda, chuqurliklarda va hokazolarda to'xtab qoladi. Inversiyalar, shuningdek, havo massalari issiqdan sovuq hududlarga o'tganda ham paydo bo'lishi mumkin, chunki qizdirilgan havo sovuq pastki yuzaga oqganda, uning pastki qatlamlari sezilarli darajada soviydi (siqilish inversiyasi).