Quymalar olishning maxsus usullari

3. Quymalarni aylanuvchi metall qoliplarda olish
Bu usulda metallarni gorizontal va vertikal o‘q atrofida aylanuvchi metall qolipga (ba’zan ular yuzi qolip materiali bilan qoplanadi) quyiladi. Bunda metall markazdan qochirma kuch ta’sirida qolip devoriga urilib, sovib zich, mayda donachali, tekis yuzali, puxta quymalar olinadi.


2-rasm. Gorizontal o‘q atrofida aylanuvchi qolipda cho‘yan trubani tayyorlash sxemasi.

Bu usul yuqori unumdorligi, olingan quyma sifatining yaxshiligi, quyish tizimini talab etmasligi bilan boshqa usullardan ajralib turadi. Lekin qimmatbaho uskuna talab etishi, faqat doiraviy quymalar olinishi kabi kamchiliklari bor. Bu usuldan cho‘yan, po‘lat va rangli metall qotishmalardan bir necha kg dan bir necha tonnagacha quymalar olinadi. olinadigan quyma turiga ko‘ra qoliplar gorizontal, vertikal, qiya o‘qlar, bo‘ylab aylanadigan bo‘ladi.

4. Quymalarni suyuqlanadigan modellar yordamida
tayyorlanadigan qoliplarda olish.
Bu usuldan boshqa texnologik usullarda olish qiyin bo‘lgan murakkab shaklli, aniq o‘lchamli, tekis yuzali quymalar (tikuv mashina mokisi, miltiq tepkilari, frezalar va boshqalar) ishlab chiqarishda keng foydalaniladi (2-rasm).
Model va quyish tizim elementlari chizmalari bo‘yicha oson suyuqlanadigan (masalan, 30% sham va 70% stearin) moddalarni metall qolipga presslash yo‘li bilan tayyorlanadi. So‘ngra ular har biri o‘tga chidamli maxsus material, masalan, qum kukuni bilan etil silikat va suyuq shisha aralashmali idishga 5-6 mm li qatlam olinguncha bir necha bor ma’lum vaqt botirib olinadi. Keyin ularni elektr kovya yordamida qizdirilib kovsharlab blok hosil etiladi. Bu bloklarda modellar soni 100 tagacha bo‘lishi mumkin. Keyin uy temperaturasida quritiladi. Olingan qobiqdan eruvchi modelni ajratish uchun qizdirilgan havo, issiq suv yoki bug‘dan foydalaniladi. Masalan, issiq suvli vannaga tushirilsa, bu material erib suvga o‘tadi. Keyin olingan qobiqli qolipni puxtalash uchun uni opokaga joylab atrofiga qura to‘ldirib, zichlanadi. So‘ngra uni pechda 800-860^oC haroratda 3-4 soat qizdiriladi. Bunda materialidan gazga o‘tuvchi moddallar ajralib, u puxtalanadi.
Bunday qolipga metall quyiladi. Metall qolipda kristallanib, quyma olinib, keyin undagi quyish tizim metalli ajratiladi. Bu qoliplar bir marta quymalar olishga yaraydi, xolos.


3-rasm. Suyuqlanuvchi modellar yordamida olingan qoliplarda quymalar olish sxemasi:
a - quyma; b - metalldan tayyorlangan quyma qolip; d - qolipga quyilgan oson suyuqlanadigan modda; e - model; f - modellarning umumiy quyma tizim hosil qiluvchi modeli bilan yopishtirilgan blok; g - qum qoplamali model bloki; h - model suyultirilgandan keyin opokaga o‘rnatilgan model blokiga metall quyilishi.


4-rasm. Qobiqli qolip tayyorlash texnologik jarayoni sxemasi:
1 - model yarim pallasi; 2 - shtir; 3 - qolip materiali; 4 - bunker;
5 - qolip pallasi.