Quyish va qadoqlash texnologiyasi

Polivinil xlorid. 
Polivinil xlorid (PVX) — vinil xloridni polimer- 
lanishidan hosil bo‘lgan yuqori molekular birikma hisoblanadi. 
PVXning xossalari va ishlatilish sohalari uning olinish usullariga 
bog‘liq bo‘ladi.
Sanoatda PVXni suspenziyali, blokli, emulsiyali usullar yoki 
massada polimerlash bilan olinadi.
PVX, odatda, 140—170°C da qayta ishlanadi, bu sharoitda xlorid 
kislotaning ajralishi va qisman destruksiya jarayonlari sodir bo‘la- 
di, shuning uchun PVXning harorat muvozanatliligini oshirish uchun 
polimerli maxsus qo‘shimchalar — muvozanatlovchilar qo‘shiladi.
Faqat stabilizator tutuvchi PVXlar qattiq shoxsimon mahsu- 
lotlar, konstruktiv material sifatida (quvur, idish, armatura va 
h.k.) ishlatiladi, shuning uchun listlar va plyonkalar olishda mah- 
sulotning elastiklik xossalarini yaxshilash uchun PVXli plastifi- 
katorlar, asosan, murakkab efirlar (dioktil va dibutilsebasinat, 
dioktilftalatlar) kiritiladi. Epoksidlangan o ‘simlik moylari (soya va 
boshq.) plastiklik xossalarini yaxshilash xususiyatiga ega, ular 
PVXning oziqa navlari uchun plastifikator va stablizator sifatida 
keng ishlatiladi.
Qattiq PVXlar plyonka yoki donacha ko‘rinishida turli yarim- 
qattiq idishlar (banka, butilka flakon, lotochka, korobka, baklajka) 
ishlab chiqarish uchun qo‘llanadi. Shakllantirishning turli usullari
27

---

bilan amalga oshirilishi mumkin: pnevmatik, vakuum-shakllash, 
listli yoki plyonkali materialni shtampovkalash, ekstrukziya va bo­
sim ostida quyish donachalar, kukundan rotatsion shakllantirish.
PVX plyonkalari. 
PVX plyonkalari o ‘simlik moylari, mayonez 
va quyma margarinlarga idish tayyorlash uchun m o‘ljallangan. 
Plyonka kuchsiz plastiklangan termoplastik material bo‘lib, sus­
penzion polivinilxlorid, stabilizator va boshqa qo‘shimchalar aso- 
sida tayyorlanadi.
P-74EM navli plyonka mayonez va quyma margarinlar uchun 
stakancha va qopqoq tayyorlash uchun m o‘ljallangan, P-73EM 
plyonka esa o ‘simlik moylari uchun shaffof baklajka tayyorlash 
uchun m o‘ljallangan.
Ko‘rsatkichlari bo‘yicha plyonka tegishli talablarga javob be- 
rishi kerak (3-jadval).
PVX plyonkasi zaharli emas, ishlatilishda xavfsiz. Plyonka yomon 
alangalanuvchi va portlashga xafvsiz. 2 minutdan ko‘proq vaqt 
175±2°C harorat ta ’sir qilsa, vodorod xlorid va vinilxlorid ajralishi 
mumkin. Bevosita olov tekkanda alangalanadi va o ‘zgaradi.
M umkin bo‘lgan chegaraviy konsentratsiya vodorod xlorid 
uchun — 5 m g/m 3, vinil xlorid uchun — 0,1 m g/m 3.
PVX plyonkalari mayonez va quyma margarin qadoqlash uchun 
stakancha va qopqoqli idish, o‘simlik moyi uchun baklajka tayyor- 
lashda ishlatiladi.
Quyma margarin stakancha va qopqoqlari PVXdan pnevmo- 
shakllantirish usuli bilan «Illig» (Germaniya) «VanDam» (Gollan- 
diya) va «Jon Voddington» firmalari uskunalari yordamida olinadi.
«Jon Voddington» firmasi uskunasining unumdorligi — 18000 
dona/soat, «Illig» firmasi uskunasining unumdorligi: stakancha 
tayyorlash — 28000 dona/soat, qopqoq tayyorlash — 24000 dona/soat; 
«VanDam» firmasi uskunasining unumdorligi: qopqoqqa muhr 
urish — 24000 dona/soat; stakanchaga m uhr urish — 20000 
dona/soat.
M ayonez uchun qopqoq va stakanchalarni ham «Illig» va 
«VanDam» firmasi uskunalariga pnevmo-shakllantirish usuli bilan 
olinadi.
28

---