Quyidagi savollarga javob yozing

Variant 14

I. Quyidagi savollarga javob yozing:

1. 
   TexnoIogiya fani darslariga integratsion yondashuv
   
2. 
   O‘quvchiIarning mehnat tarbiyasida mehnat an’analarining o ‘rni
   

II.Quyidagi mavzuga taqdimot ishlang: Geometrik figuralardan predmetli applikatsiya yasash.

III.Ushbu mavzudan referat yozing:

Boshlang‘ich sinflarda texnologiya ta ’limining mazmuni.

1«Intergratsiya» so‘zi lotincha integratio-tiklash, to‘ldirish, «integer» butun so‘zidan kelib chiqqan.

Integratsiya tushunchasi quyidagi ikki xil jarayon sifatida talqin etiladi: birinchidan, tizim, organizmning alohida tabaqalashtirilgan qism va

vazifalarning bog‘liqlik holatini bildiruvchi tushuncha va shu holatga olib boruvchi jarayon;

ikkinchidan, tabaqalashtirish jarayonlari bilan birga amalga oshirilayotgan fanlarni yaqinlashtirish jarayoni. Genetik jihatdan integratsiya-uzviylik, predmetlararo aloqadorlik, o‘zaro aloqadorlik va nihoyat o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi, kengaytiruvchi hamda chuqurlashtiruvchi, o‘quv predmetlari mazmunini eng kamida ta’lim standartlari darajasida sintezlab, mantiqan tugallangan mazmun shakli va oliy darajasidir. Chunki predmetlararo aloqadorlikning har qaysi quyi darajasi, o‘rganilayotgan o‘quv predmetlari doirasida ma’lum didaktik birliklar orasida o‘rnatilib, ularni o‘rganish mazmunini va muddatlarini muvofiqlashtirishni ko‘zda tutadi, bundan farqli o‘laroq integrativ aloqadorlik asosida tashkil etilgan o‘quv predmeti yoki integratsiyalab o‘rganilayotgan predmet, hodisa yoki jarayonlarni yaxlit tizim shaklida har tomonlama aloqadorlik va munosabatlar nuqtai nazaridan talqin etishni talab etadi.

Bu o‘z navbatida hozirgi va istiqbol talablariga javob beradigan, mustaqil fikr yurituvchi va ijodiy faoliyat ko‘rsatuvchi, etuk shaxsni shakllantirishga imkon beradi. Zero u tahsil oluvchilardan faqatgina tahlil qilish va sintezlash operatsiyalarini talab qilish bilan chegaralanib qolmasdan, balki mavhumlashtirish, algoritmlashtirish, turkumlash, shartli belgilar yordamida ifodalash, sabab oqibatli aloqadorlikni aniqlash, tahlil etish, sintezlash, tizimlashtirish, modellashtirish kabi yuksak darajali tafakkurlash operatsiyalarini talab etadi. Bu operatsiyalar o‘rganilayotgan ob’ektni barcha muhim jihat va xususiyatlarini ajratib olib (tabaqalashtirib), mohiyati va mazmunini anglab etish va ularni umumlashtirish orqali amalga oshiriladi. Demak, integratsiya har doim ham uning ikkinchi tomoni bo‘lgan tabaqalashtirish (differensiatsiya)ga tayangan holda rivojlanib boradi yoki aksincha.

Integratsiya masalasini pedagog olimlar va amaliyotchilar quyidagi yo‘nalishlarda tadqiq etishni tavsiya etadilar: - o‘kuv predmetlari va fanlar turkumi doirasidagi mazmunni integratsiyalab o‘rganish; - turli o‘quv predmetlaridan tahsil beruvchi shaxslarning faoliyatlarini integratsiyalash; - ta’lim-tarbiya ishini tashkil etish shakllarini integratsiyalash va shu kabilar. Bu yo‘nalishlarning har birining aniq o‘z maqsadi bo‘lib, uni amalga oshirish uchun mos shakl, metod, vosita va shart- sharoitlarni talab etadi. Amaliyotda ulardan uyg‘un holda foydalanilgandagina ko‘zlangan maqsadga erishish mumkinligini ham shu o‘rinda eslatib o‘tish lozim. Yaxlit tizimni tuzishda integratsiyalanuvchi aloqadorlik muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ularni ichki ilmiy aloqadorlik ham deb ataladi. Tizimlashtirishdan ko‘zlangan asosiy maqsad ichki ilmiy aloqadorlikni tartibga keltirish yo‘li bilan yaxlitlikni yuzaga keltirishdan iboratdir. Bu jarayonda hosil bo‘ladigan yaxlitlik yangi sifat ko‘rsatgichlariga ega bo‘ladi.

Integratsiyalashtirishning mohiyati, nazariy sintez vositasi sifatida yangi darajadagi bilish natijalariga erishishdir. Ta’lim-tarbiya jarayonida integrativ yondashuvni amalga oshirish tizim yoki mavjud shakldagi yaxlit ob’ektning ichki va tashqi aloqalari, uni tashkil etish va boshqarish qonuniyatlarini bilgan holda olib borilishi mumkin. Integrativ yondashuv mazmunan tutash, aloqador, mantiqiy bir- birini taqozo etuvchi va birbiriga singib chuqurlashtiruvchi va kengaytiruvchi o‘quv fanlarini integratsiyalash uchun qo‘llanilib, yaxlit mantiqiy mukammal bilim, ish- harakat usullari va shaxsiy sifatlarni tarkib toptirishni ko‘zda tutadi. Agar XIX – XX asrlar oralig‘ida jahon pedagogikasida A.Gerd, D.Kaygarodov, A.Pavlov singari olimlar boshlang‘ich maktabni tashkil qilish, unda olamni anglash jonli va jonsiz predmetlar haqida yaxlit tushunchalarni shakllantirish orqali amalga oshirilsa, o‘quvchining biluv faoliyati samarali kechishi haqidagi o‘z qarashlarini bayon qilgan bo‘lsalar, YAn Komenskiy, D.Lokk, M.Pestalotsi, K.Ushinskiy qarashlarida ayni ta’lim samaradorligiga fanlararo aloqa vositasida erishish mumkinligi asoslandi. Ushbu qarash XX asrning oxirgi o‘n yilliklariga qadar S.Baranova, N.Talizina, M.Lvov, N.Svetlovskaya, E.Koladin kabilar ishlarida ancha takomillashtirildi. Boshlang‘ich ta’limdagi fanlararo va fanga oid tushunchalar aloqadorligiga tayanib ta’lim samaradorligiga erishish yo‘llari, usul va vositalar XX asr oxiriga qadar Rossiyalik olimlar N.Drujinina, T.Nazarova, I.Blinova, R.Matyushova tomonidan keng ko‘lamda tadqiq qilindi.

XXI asrga kelib, fanlararo aloqa o‘zaro yaqin tushunchalarga asoslanib, yoki aloqador mavzular doirasida ularning mohiyatini o‘quvchiga tushuntirishda ta’limni tizimli yaxlitlashtirish, uzviylashtirish o‘zaro mujassamlash asosida bilim berish – ta’lim mazmunini integratsiyalash muammosiga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Bugungi kunda integratsiyalashgan ta’lim muammosiga boshlang‘ich ta’limda ham jiddiy diqqat qaratilayotganligining sababini professorlar R.Mavlonova va N.Rahmonqulova “Boshlang‘ich ta’limning integratsiyalashgan pedagogikasi”(2009), “Boshlang‘ich ta’lim pedagogikasi, innovatsiya va integratsiyasi” (2013) nomli o‘quv

2. Xalq mehnat tarbiyasining tajribasini tahlil qilish shuni kо’rsatdiki, tarixiy о’tmishda mehnat tarbiyasi sodda amaliy bilimlarga asoslangan bо’lib, maqsadga erishishning ma’lum prinsiplari va vositalariga ega bо’lgan. О’zbek xalq pedagogikasida mehnat kishisi, yuqori ahloqqa, amaliy aqlga ega bо’lgan, jismonan kamol topgan, ona tabiatning gо’zalligini his qila oladigan yaratuvchi ana shunday risola sifatida namoyon bо’ladi.

Mehnat tarbiyasining asosiy vositalariga quyidagilar kiritilgan: kuchi yetadigan ishlab chiqarish mehnati, xalq og’zaki ijodi, о’yin faoliyati, urf-odatlar, udumlar, milliy udumlar kiritilgan bayramlar; prinsipial xususiyatlarga – mehnatni insonning asosiy majburiyati sifatida va bolalarni tarbiyalashning asosiy vositasi sifatida qarab chiqish; bolalarni о’z kuchiga loyiq ishlab chiqarish mehnatiga erta jalb qilish, oiladagi mehnat muhiti, xalq og’zaki ijodi, о’yin faoliyati, shuningdek milliy mehnat bayramlari, urf-odatlar, udumlar vositasida mehnatga psixologik tayyorlash; mehnatning pedagogik jihaitlarini hisobga olish, ya’ni bolalarni kichik uka va singillarini tarbiyalashga jalb qilish; tarbiyaning muhim omili – ota, ona, oila a’zolari, tengdoshlar jamoasidan foydalanish.

О’quvchilarning mehnat tarbiyasini qurishda biz ilg’or mehnat an’analarining, urf-odatlarning roliga alohida о’rin ajratadi, chunki ularda mehnat kishilarining kо’p asrli tarbiyaviy tajribasi, samarali pedagogik ta’sirning kattta potensial imkoniyatlari mujassamlangan.

О’quvchilarning mehnat tarbiyasida xalq an’analaridan yaxlit foydalanishning nazariy modeliga qо’yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat bо’ldi: о’quv tarbiyaviy jarayonni intensifikatsiyalash, uni demokratlashtirish, insonparvarlashtirish; mehnat tarbiyasi maqsadlarini tubdan о’zgartirish; shaxsni tarbiyalash va rivojlantirish; mehnatning ahloqiy qadrini tushunib yetish; mehnatga ahloqiy-qadriyatli munosabatda bо’lish.

О’quvchilarning mehnat tarbiyasida ularning ijtimoiy ahamiyatga ega bо’lgan, intellektual va ahloqiy rivojlanishi; ularning bilish va faoliyat ehtiyojlari hamda talablarining shakllantirilishi va qoniqtirilishi; muvaffaqiyatli mehnat faoliyatiga va umuminsoniy ahloqiy munosabatlar tizimiga jalb qilish asosiy maqsad qilib belgilangan. Mehnat tarbiyasi butun jarayonining ham mazmuniy, ham tashkiliy komponentlarini – о’quvchilarni о’qitishni, tarbiyalashni va shaxsini rivojlantirishni qayta qurish shu maqsadga bо’ysunadi. Tubdan qayta qurish о’quvchi shaxsini ijtimoiylashtirishda mehnat ta’limining rolini jiddiy oshirishni kо’zda tutadi: mehnat ta’limi mazuniga etnopedagogik materiallarni kiritish, о’quv tarbiyaviy jarayonni о’quvchining ijtimoiy tajribasiga yaqinlashtirish, mehnat ta’limi jarayonini falsafiy,

psixologik, didaktik jihatdan qayta kо’rib chiqish. Taklif qilinayotgan konsepsiyaning falsafiy jihatlari shaxsni ijtimoiylashtirish jarayoni bilan bog’liq bо’lib, о’zgartirish faoliyati, mehnatga layoqatning shakllanishi kontekstida rivojlanishning о’ziga xos turi sifatida namoyon bо’ladigan, keng yoyilish, о’z-о’zini boshqarish, о’z о’rnini topish istiqbollariga, an’analariga ega bо’lgan shaxsning shakllanishi kabi falsafiy kategoriyaning talqin qilinishi va tushuntirilishi vositasida amalga oshirilad

Psixologik jihatdan dissertant о’quvchi shaxsning motivatsion ehtiyoj sohasini shakllantirdi, bu soha о’qitish mazmunini tanlab olish bilan faollikni, qiziqishni, о’quv amallariga ongli ravishda, ijodkorlik bilan yondoshishni uyg’otadi.

Didaktik jihati etnopedagogik materialni va unga mos keladigan shakllar, metodlar, vositalarni hamda uni taqdim qilish va tarbiyaviyligini faollashtirish usullarini tanlashdan boshlab, to egallangan bilim, mehnat malakalari va kо’nikmalarini maslak va kasbiy mustahkamlangan usullarga aylantirilishida namoyon bо’ladi, bunga natija keltiruvchi, о’quvchi tomonidan moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratishida faol ishtirok etishi uchun ijtimoiy qadriyatli yо’nalish sifatida tushuniladigan konkret mehnat faoliyati orqali ershiladi.

Mehnat tarbiyasining yaxlit konseptual asosini tashkil qiladigan falsafiy, psixologik va didaktik komponentlar tо’plami mazmuniga ilg’or mehnat an’analari kiritilganida dissertant fikricha quyidagilarga imkon yaratadi: о’quvchilarning о’quv faoliyatini faollashtirishni ta’minlash; о’quvchilarning bilish saviyasini oshirish; dastur materialini ongli ravishda о’zlashtirilishiga erishish; mehnatga о’qitish, tarbiyalash va rivojlantirish jarayonining tarbiyaviy potensialini oshirish.

О’quvchilarni tarbiyalashda ilg’or milliy mehnat an’analardan yaxlit foydalanish quyidagi psixologo pedagogik prinsiplarga asoslanadi: о’quvchilarning yoshi bо’yicha rivojlanishini hisobga olish; majmuaviylik, tizimiylik, ketma ketlik va izchillik.

О’quvchilarning mehnat tarbiyasini ilg’or milliy mehnat an’analari asosida bosqichma bosqich amalga oshirishning optimal darajalari deb maktabgacha muassasalar, oila, maktab (ham darsda, ham sinfdan va maktabdan tashqari ish), mahalla (turar joylaridai jamoatchilik tashkilotlari) belgilandi.

О’quvchilarning mehnat tarbiyasi jarayoni mazmuniy va protsessual jihatlarining birligi tarbiya jarayoniga ilg’or milliy mehnat an’analarini, urf odatlarni samarali kiritishni belgilab berdi, xalq pedagogikasi mazmunining tarbiyaviy imkoniyatlarini intensifikatsiya qildi, о’quvchilar shaxsiga pedagogik ta’sir kо’rsatishning shakllari, metodlari va vositalarining an’anaviy tо’plamiga turli tumanlikni kiritdi.

asarlarida keng foydalanish maqsadga muvofiq bo’lar edi. Mutafakkirlarning merosiga chuqur hurmat bilan qarash va ular yaratgan asarlarni ko’z qorachig’iday saqlash kerak.