Qutblanish tekisligining aylanishi. Saxarometr. Zeyeman va Shtark effektlari reja

 = k∙ l∙ H,
k - koeffitsiyent berilgan jismning magnit maydonida qutblanish tekisligini aylantira olish darajasini ko‘rsatadi. k koeffitsiyentning son qiymatlari, umuman aytganda, unchalik katta emas.
Shaffof qattiq jismlar ham, suyuqlik va gazlar ham magnit maydonida qutblanish tekisligini aylantira oladi. Agar  burchak minutlar bilan, H – erstedlar bilan, l – sm lar bilan o‘lchangan bo‘lsa, shishaning ba’zi bir xillari uchun (og‘ir flint) k ning qiymati 0,1 ga yetadi.
Qutblanish tekisligining magnit maydoni ta’sirida aylanishi
Qutblanish tekisligini burish yo‘nalishiga qarab jismlar 2 turga bo‘linadi.

• Qutblanish tekisligini magnit maydoni yo‘nalishi bo‘yicha kuzatuvchiga nisbatan o‘ng tomonga buruvchi moddalar o‘naqay aylantiruvchi, ya’ni musbat moddalar deb ataladi. Boshqacha aytganda, agar magnit maydoni kuchlanganligining yo‘nalishi parma nayzasining musbat harakatiga mos kelsa, unga parma bandining aylanish yo‘nalishi musbat aylantiruvchi moddaning qutblanish tekisligini burish yo‘nalishini ko‘rsatadi. Musbat moddalar uchun k koeffitsiyent musbat hisoblanadi.
• Aksincha, unga qarama qarshi yo‘nalishiga aylantiruvchi moddalar chapaqay aylantiruvchi yoki manfiy modda deb ataladi. Manfiy moddalar tarkibida ham faqat paramagnit atomlar bo‘ladi. Paramagnit moddalarning o‘zlari esa hamma vaqt ham manfiy bo‘lavermaydi. Berilgan moddaning aylantirish yo‘nalishi faqat magnit maydon yo‘nalishi vositasidagina belgilanadi va u, yorug‘likning tarqalishi yo‘nalishiga aslo bog‘liq emas.

Zeyeman va Shtark effektlari
Qutblanish tekisligining tashqi magnit maydoni ta’sirida aylanishi bilan bir qatorda yana bir muhim effekt XIX asr oxirida Zeyeman tomonidan kashf qilindi. Aynan tashqi magnit maydoniga joylashtirilgan nurlanuvchi modda spektral chiziqlarining ajralishi kuzatildi.
U quyidagicha: agar magnit maydon induksiya chiziqlari bo‘ylab qaralsa (aytaylik Z o‘qi bo‘ylab) 2 ta spektral chiziq ko‘rinadi
Ular qarama qarshi yo‘nalishdagi aylanma qutblangan yorug‘lik nurlari bo‘lib, chastotalari mos ravishda 0 (0 – tashqi maydon bo‘lmagandagi chastotasidir)
Agar magnit maydon induksiya chiziqlariga perpendikulyar holda qaralsa chiziqli qutblangan yorug‘likning 3 ta spektral chizig‘i ko‘rinadi.
Ulardan birining chastotasi 0 va Z o‘qi yo‘nalishida tebranuvchi elektrik vektor bo‘lib, qolgan 2 tasi 0 chastotali Z o‘qiga perpendikulyar ravishda tebranuvchi va kuzatish yo‘nalishi elektr vektorlaridir. Bunda chastota o‘zgarishi quyidagiga teng: