Qutadg’u bilig” – turkiy xalqlar adabiyotining yirik obidasi

“Qutadg’u bilig” – turkiy xalqlar

Adabiyotining

yirik obidasi.

Yusuf Xos Xojib turkiy xalqlarning birinchi uyg’onish davri vakillaridandir. Shoir qalamiga mansub bizgacha yetib kelgan yagona asar “Qutadg’u bilig” XI-XII asrlar turkiy adabiyotning ilk yirik didaktik asarlaridan sanaladi. Asarda o’z davrining yetuk taraqqiyparvar ziyolisi bo’lgan ijodkorning ijtimoiy-siyosiy, axloqiy, ta’limiy, falsafiy qarashlari majmuasi o’ziga xos uslubda ifoda etiladi.

“Qutadg’u bilig” nasriy muqaddima bilan boshlanadi. Unda dostonning 4 asosiy qahramonlari haqida ma’lumot beradi. Ular: Kuntug’di – Elig(Hukmdor), adolat timsoli; Oyto’ldi – vazir, boylik timsoli; O’gdulmish – vazir. o’g’li, aql timsoli; O’zg’urmish – zohid, qanoat timsoli.

Dostonning 3 ta nusxasi fanga ma’lum: Namangan, Qohira, Vena .

Hajmi (Namangan nusxasida)6500 bayt – 13000 misraga yaqin, 73 fasldan iborat. Dastlabki 11 bobi an’anaviy muqaddima boblaridan iborat. Bularda Alloh hamdi, Muhammad (s.a.v) bag’ishlangan na’t, to’rt xalifa madhi keltir.

Shuningdek, bahor tavsifi, Bug’raxon madhi, yetti sayyora va 12 burj, til odobi, ilmning foydasi kabi masalalar tasviri ham muqadddimadan o’rin olgan. So’ng asosiy qism boshlanadi. Asarning asosiy qismlari to’rt qahramonning savolu javoblaridan iborat.

Kuntug’di uch oyoqli kursida o’tiradi bir qo’lida achchiq dori, bir qo’lida sharbat bo’ladi. Oyto’ldi - yumaloq koptok ustida o’tiradi. Bu ham

ramziy obraz. Ya’ni davlat istagan paytda dumalab, boshqa birovning qo’liga o’tishi mumkin degan ma’noda.

Yusuf Xos Xojibning fikricha bek mamlakatning nufuzli hukmdori xudoning xohish-irodasi bilan shu mansab-martabaga munosib ko’riladi.Alloh kimga beklik ishini ravo ko’rsa, shu martabaga muvofiq idrok, fahm-farosat, ko’ngil beradi. Unga boshqalarda ko’rilmaydigan qobiliyat, yo’l-yo’riq, alohida iste’dod va ish yuritish uquvidan paru qanot hadya etadi. Dostonda Kuntug’di elik va O’gdulmishning savol-javoblarida bekning dono, botir, sheryurak bo’lishi kerakligiga doir badiiy ishoralar o’shanday xulosaga kelish asosini beradi.

Doston aruz vaznida yozilgan ilk turkiy obidadir. U aruzning 71 va 72 boblari, ya’ni ikki qasida va bir to’rtligi mutaqoribi musammani solim, qolganlari esa mutaqoribi musammani mahzuf va mutaqoribi musammani maqsur bahrlarida bitilgan. Asar o’z davrida keng shuhrat qozongan turkiy tildagi eng yaxshi asar sifatida baholangan. Dostonni turli joylarda turlicha nomlar bilan nomlanganligini asar muqaddimasida shoir o’zi faxrlanib yozadi. Chinliklar «Abad ul muluk», Mochinliklar «Oyin ul mamlakat», Sharq elining kattalari «Ziynat ul umaro», eronliklar «Shohnomai turkiy», turonliklar esa «Qutadg’u bilig» deb nomlaganlar.

TOSHKENT shahar

Sobir Rahimov tumani

28 - Maktab 8 - " D " sinf

MAVZU:

BAJARDI : Hisomiddinova D

TEKSHIRDI : Tursunxo'jayeva D