Qurilishda menejment

4- Mavzu: Korxona - tadbirkorligining tashkiliy kurinishi. Xujalik yurituvchi 
subektlarning iqtisodiy isloxatlarni erkinlashtrish sharoitdagi urni 
 
Reja: 
 
1.Turli yuridik shaxslarning faoliyat doirasi, asosiy maqsadi va tomoyillari 
2.Ularning shakillanishi va faoliyat yuritishning xuquqiy asoslari 
3.Xolding kampaniyalari kontserin, turli uyushmalar 
4.Yuridik shaxsni tashkil etgan tadbirkorlik 
5.Korxanani boshqarish. Boshqaruv strukturasini turlari. Boshqaruv samaradorligi 
1.
Turli yuridik shaxslarning faoliyat doirasi, asosiy maqsadi va tomoyillari 
 
Tadbirkor ishbilarmonning tashkiliy tuzilmasi sifatida korxonani vujudga 
keltiradi. Korxona yuridik shaxs makomiga ega bulgach, mustakil xo‘jalik sub‘ekt 
bo‘lib, uz nizomiga muvofik muayyan ijtimoiy iqtisodiy samarador va foyda olish 
maqsadida asosiy aylanma mablaglaridan foydalanib faaoliyat yuritadi. 
Bozor iktisodieti sharoitida faoliyatning tamoyillari xilma-xil bo‘lib, ular 
kuyidagilardan iborat :
1. Korxona- amaldagi qonunchilikka zid bulmagan xar kandaay faoliyat bilan 
shugullanishga xakli. Uz ixtiyori bilan qonunga zid bulmagan xar qanday qarorni 
mustakil qabul kiladi, faoliyatni mustakil rejalashtiradi, sof foydasini ishlatish 
yunalishlarini mustakil belgilaydi. 
2. Mulk egasi yoki mexnat jamoasining qarorini muvofik korxonalar turli mulk 
shakllari: xususiy, xissadorlik, jamoa, davlat, kushma korxona mulk asosida yuzaga 
keltirilishi mumkin. Ularning barchasining teng iqtisodiy huquqiy shart-sharoitlaridan 
foydlniladi. 
3. Korxonalar uz mustakilligi va yuridik shaxslik huquqlarini saklagan xolda 
ixtiyoriy ravishda xo‘jalik assotsiatsiyalariga, kontsernlarga va boshka uyushmalarga 
muayyan maqsadga muvofik birlashishi mumkin. 
4. Korxonalar mulkining manbaiga ta‘sischilarning pul va boshka badallari; 
maxsulot sotish, ish bajarish, xizmat ko‘rsatish va xo‘jalik faoliyatining boshka 
soxalaridan olingan foyda, kimmatli kogozlardan, bank kreditlaridan olingan foyda; 
byudjetdan berilgan dotatsiyalar, xayriya jamgarmalaridan ajratilgan mablaglar va 
boshkalar kiradi. 
5. Korxonani boshkarish uning nizomiga va amaldagi Qonunchilikka muvofik 
amalga oshiriladi. 
6. Korxonalarni qayta tashkil etish ,birlashtirish, yangilash, faoliyatni tuxtatib 
korxonalarning yopish ularning ta‘sischilari tomonidan shunday vakolat berilgan, 
korxona nizomida kayd etilgan maxsus organ yoki sud qarori asosida amalga 
oshiriladi. 
Bozor munosabatlarining boshlangich bugini sifatida korxonalarning uziga xos 
xususiyatlari bor, ulardan ayrimlariga tuxtalib utamiz: 
1- xususiyat
. Korxonalar mustakil bo‘lib, ushbu mustakillik: 

---

 a) ishlab chikarish va maxsulot sotishning raqobat kobil xajmini aniklash xamda 
tovar assortimentining tarkibini bozordagi talabga va taklifga karab mustakil 
belgilashda; 
b) shartnomalar tuzish tovar va xom-ashe etkazib beruvchilarni, xaridorlarni, 
vositachilarni mustakil tanlashda;
v) amaldagi Qonunchilik doirasida baxolarni mustakil belgilashda; 
g)soliqlar va boshka majburiy to‘lovlar tulangach, kolgan foydani mustakil 
taksimlash, daromadlarni va xarajatlarni mustakil rejalashtirishda; 
d)ishchi- xizmatchilarni mustakil tanlash va joy-joyiga kuyishda; 
e)uzok muddatli mablaglar manbaini kiydirish va mablaglarni sarflash yunalishlarni 
topish kabi soxalarda uz ifodasini topadi 
2-xususiyat.
Mulk va ishlab chikarish vositalariga xukmronlik, egalik xususiyati. Bu 
uch narsada namoyon bo‘ladi. 
1-dan, ishlab chikarish vositalari, ishlab chikargan maxsuloti, daromadiga mulkdor 
bo‘lib ulardan uz xoxishicha foydalanadi. 
2-dan, tula xo‘jalik xisobi asosida yuridik shaxs huquqlari va burchlari mikiyosida 
faoliyat yuritadi. 
3-dan, davlat korxonalari mulk emas, mulkiy vositalar, resurslarni operativ boshkarib 
borish orkali xo‘jalik faoliyatini amalga oshiradi. Ular xususiy korxonalardan farkli 
ulardan, mulkni sotish, karz urniga tulash, boshka mulk bilan kushish kabi mulkiy 
axamiyatga loyik ishlarni tashkilotlar ruxsatsiz amalga oshira olmaydi. 
3-xususiyat
. Korxonalar faoliyatining davlat tomonidan u yoki bu yunalish sari 
yunaltirilishi. Ularning asosiy kurollariga: 

soliqlar va ularning tabakalanishi; 

tabiy resurslardan foydalanish uchun tulanadigan xak; 

xarajatlar (masalan,ammortizatsiya) va tabiy kamayish me‘erlari; 

valyuta kursi; 

bojxona to‘lovlari; 

ekologik me‘yorlar va atrof muxitga tashlangan chikit uchun tulanadigan xak; 

ijtimoiy xak ; 

monopoliyaga karshi ko‘rash tartibi; 

davlat standartlari va texnik shartlar kabi vositalar kiradi.