Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

 
6.3 Portlandsementning  qotish nazariyalari 
Mavjud  nazariyalar  ichida  Le-Shatelye,  Mixaelis,  N.A.  Baykovlar  nuqtai  nazari 
eng katta qiziqish uyg‘otdi. 

---

142 
 
Le-Shatelye 
1887 
yilda 
qotishning 
kristallanish 
nazariyasini 
taklif etgan. Bu nazariyaga ko‘ra boshlang‘ich suvsiz sement minerallari suvda ularni 
gidrolizlovchi  mahsulotlarga  nisbatan  ancha  yuqoriroq  eruvchanlikka  ega  bo‘lib, 
gidratli  yangi  tuzumlarga    nisbatan  o‘ta  to‘yingan          eritmalarni  hosil  qiladilar. 
Gidratli  yangi  tuzilmalar  kristalchalar  ko‘rinishida  ajralib  chiqadilar  va  ular  o‘ta 
to‘yingan  eritmadan  ajralib  chiqa  borgan  sari  yetarli  darajada  mustaxkamlikka  ega 
bo‘lgan kristall o‘simtalar hosil qiladilar. 
1893  yilda  Mixaelis  kolloid  nazariyasini  ilgari  surdi.  Bu  nazariyaga  ko‘ra, 
mustahkamlik shakllanishining asosiy sababchilari qilib qotishda hosil bo‘luvchi o‘ta 
tuyilgan Sa(ON)
2
, va kalsiy gidroalyuminatlarni ko‘rsatadi.    
Ular  eritmadan  kristall  strukturali  (tuzilishli)  cho‘kindi  ko‘rinishda  ajraladi. 
Mixaelis fikricha ular gidravlik qotishda faol qatnashmaydilar. Qotishni asosini u gel 
massani  hisoblagan  va  undan  chuqur  joylashgan  sement  zarrachalar  qatlami  suvni 
so‘rib oladi. Shunda massa zichlanadi va mustahkamlanadi. 
A. A. Baykov (1923) sementning  qotishini kristallanish va kolloid jarayonlarning 
birgalikda kechishi bilan izohlaydi. Nazariya bo‘yicha qotish 3 ta davrga bo‘linadi: 1 
—  bog‘lovchi  modda  suvda  erib,  to‘yingan  eritma  hosil  qiladi:  2  —  sement  qattiq 
fazasiga  suv  qo‘shiladi,  va  gidrat  birikmalar  hosil  qiladi    va  bu  holat  —  kolloid  
holatga  o‘ta  boradi:   3 — kolloid  holatda yoki muhitdan kristall donachalar hosil 
bo‘ladi va tuzum qotib mustahkamligi oshadi. 
Bugungi  kunda  gilsimon  mahsulotlar  ham  kristall  ekanligi,  ammo  kolloid 
dispersionlik hususiyatiga ega ekanligi aniqlangan. 
Yuqorida  sanab  o‘tilgan  olimlarning  izlanishlari  rus  olimlari  ishlarida  o‘zining 
ravnaqini  topdi.  P.A.  Rebinder,  V.B.  Ratinovlar  fikriga  ko‘ra  qotish  jarayoni 
kristalanish  mexanizmi  bo‘yicha  kechadi,  ya’ni  qotish  beqaror  boshlang‘ich 
fazalarning erishi, to‘yingan eritmalardagi gidratli birikmalarning kristallanishi bilan 
bog‘liq. Ularda gidrolizlanish jarayoni shunday kechishi mumkin, bog‘lovchi modda 
to‘liq  gidratga  aylanganda  qotish  tuzilishi  paydo  bo‘lmaydi  —  kristallar  erimagan 
holda  o‘sadilar,  deb  hisoblaydilar.  Ionlarning  sement  minerallari  panjarasidan  suvli 

---

143 
 
muhitga  o‘tishi  va  ularning  gidrolizlanishi  qotishning  boshlang‘ich  bosqichidir. 
Eritmadan  ajralayotgan  kristalchalar  yangi  fazaning  koʻrtaklari  bo‘ladi.  Yetarlicha 
yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan kristallanish strukturasi sinchning paydo bo‘lishi 
qotishning keyingi bosqichi bo‘ladi.