Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

CaSO
4
 * 0,5H
2
O + 1,5H
2
O = CaSO
4
 + 2H
2
O 
Natijada  hosil  bo‘lgan  ikki  suvli  gipsni  kristallari  o‘zaro  bir-biri  bilan 
chirmashib ketadi, shuni hisobiga uning zichligi ortib boradi. 
Akademik  A.A.Baykovning  nazariyasi  byicha,  gipsning  kotishida  asosan 
kuyidagi fizik-kimyoviy jarayonlar ruy beradi. Qotish jarayoni uch davrdan iboratdir: 
kalsiy  sulfatni  erishi,  yangi  kristallarni  hosil  bo‘lishi,  kristallarni  yiriklanishi.  Gips 
zarrachalari gel deb ataluvchi yelimsimon holatga aylanadi.  
Natijada kolloid xolatdagi juda mayda zarrachalardan tashkil topgan gips xamiri 
hosil bo‘ladi va tez sur’atda kristallana boshlaydi.  
Ikki suvli gips zarrachalaridan usayotgan ignasimon kristallar o‘zaro zichlashadi 
va  mustaxkam  tutashgan  kristallga  aylanadi. Kolloid  eritma  hosil  bo‘lishi va uning 
kristallanish jarayoni yarim molekula suvli gipsning ikki molekula suvli gipsga to‘la 
aylanishiga qadar davom etadi. 
Gips  bog‘lovchi  moddani  ishlatilishi  uni  kristallanish  tezligiga  juda  katta 
bog‘liq.  Gips  bog‘lovchi  moddani  suv  birikishi  –  bu  ekzotermik  (issiqlik  ajralib 
chqish) jarayondir. 

---

194 
 
Gips  bog‘lovchi  moddani  suv  bilan  aralashtirilganda  (gips  suvga  aralashtirish 
davomida sepiladi) oquvchan suyuq xamir hosil bo‘ladi, u tez quyuqlasha boshlaydi, 
lekin  xali  plastik  xolatda  bo‘ladi  –  bu  gipsni  quyuqlanishini  boshlanganligini 
bildiradi;  qotishini  boshlanishi  –  bu  gips  bilan  suvni  aralashtirgan  vaqtdan  boshlab 
Vika  asbobining  halqa  idishiga  solingan  gips  xamiriga  botirilgan  Vikani  ignasi 
ostigacha 1 mm yetmay qolgan vaqtgacha davrdir; kotini tugashi esa Vika asbobining 
ignasi bor –yugi 1 mm botgandagi davrdir. 
Gips  bog‘lovchi  moddalar  parda  devorlar,  qurilishda  juda  ko‘p  ishlatiladigan 
girs  plitalari  (gips  va  yogoch  qipig‘idan  ishlangan),  «quruq  suvoq»  deb  ataladigan 
taxtalar  (ikki  qog‘oz  orasiga  qo‘yilgan  gips  taxta),  devorbop  bloklar,  toqi-ravoq 
buyumlari ishlashda katta ahamiyatga ega. Bundan tashkari gips bog‘lovchi moddalar 
bino  devorlarining  ichki  tomonini  suvashda,  naqqoshlikda  va  bezak  buyumlar 
tayyorlashda ko‘p ishlatiladi. Gips o‘tga chidamli bo‘lganligi uchun, bundan binoni 
shamollatuvchi qurilmalar, lift kataklari va boshqalar tayyorlanadi. 

---

195