155
aslida kirishmaydi – chukmaydi, chunki odatda salgina (3 sutka kotganida 0,15%
gacha) kengayadi.
Kotayotganidagi jarayonlar va xossalari. Aytib utilganidek, kengayuvchan
sement kotayotganda yuqori asosli alyuminatlar gips bilan oʻzaro ta’sir etishishi
natijasida kengayadi.Kengayuvchan sementning tishlashish jarayonlari juda tez utishi
mumkin. Sekinlashtirish uchun sulfit-spirt barda (sement ogirligining 0,3 – 0,5%
gacha) yoki vino-tosh kislota (0,1 – 0,2%) ishlatiladi. Tishlashishini
sekinlashtirgichlar ishlatilsa, kamrok kengayadi va sement uz mustaxkamligini
sekinrok oshira boradi. Ammo tadkikotlar ma’lumotlariga karaganda, bu bilan
kengayuvchan sementning pirovardi sifat kursatkichlari yomonlashmaydi.
Mustaxkamligi. Kengayuvchan sement nixoyatda mustaxkam bo‘ladi. Asosan
giltuproq sementning qotishi hisobiga ana shunday mustaxkamlanadi.
Kengayuvchan sementning quyidagi markalari belgilangan: tez
tishlashadigan sement
uchun – 300; 400; 500 va 600; tishlashish muddatlari sekinlashtirilgan sementlar
uchun – 300; 400 va 500.Sement tekis kengayishi va kotayotganida yorilmasligi
kerak. Xajman qanchalik tekis uzgarishi jixatidan GOSTda kursatilgan usul bo‘yicha
sinab kuriladi. Suvda kotayotgan sementtosh 1 sutkadan sung quyidagicha nisbiy
chizikli kengayishi lozim:
-
tez tishlashuvchan sementlar uchun – kamida 0,2%, kupi bilan 1%;
-
tishlashish muddatlari sekinlashtirilgan sementlar uchun – kamida 0,1%, kupi
bilan 1%.
Havoda kotayotganida bu sementlar ancha kam nisbiy chizikli kengayadi.
Kengayuvchan komponent, gips yoki ohak yoki gipsning uzi qanchalik kupaysa,
sement xam shunchalik kup kengayadi. Birok kengaytiradigan moddalar miqdorini
xaddan tashkari oshirib yuborish darz ketishiga sababchi boʻlishi mumkin. Sement
kotayotganida uni oʻrtacha me’yorda yoki sernamlab kuprak kengaytirish mumkin.
Ishlatilish sohalari. Tez tishlashadigan kengayuvchan sementlar quyidagi xollarda
ishlatiladi:
156
-
tyubinglar, rastrub trubalar va boshqa konstruksiya elementlarining suv
utkazmasligi xamda zichligiga nisbatan aloxida talablar kuyiladigan birikmalari
choklarini chekankalash xamda gidroizolyasiyalashda;
-
poydevor boltlarini tekislash, mashinalar
ostiga kuyish va boshqalarda;
-
yigma beton va temir-beton konstruksiyalarning tutash erlarini zichlashda;
-
beton va temir-beton konstruksiya yoriklarini tekislash, konstruksiyalarni
kuchaytirish va x.k.;
Tishlashish muddatlari sekinlashtirilgan kengayuvchan sementlar quyidagi xollarda
ishlatiladi:
-
chukmaydigan, suv utkazmaydigan kengayuvchan betonlar ishlash,
gidroizolyasion suvashda, shuningdek yigma beton va temir-beton
konstruksiyalarning tutashgan joylarini tekislashda;
-
konstruksiyadarni monalitlash va kuchaytirishda; poydevor ostiga kuyish va
poydevor boltlarini tekislashda;
-
chekankalab bo‘lgandan keyin kamida 24 soat utgandan sung xosil
qilinadigan 10 atm gacha ish bosimida choklar va rastrublarni chekankalashda.
Kengayuvchan sementlarni quyidagi xollarda ishlatib boʻlmaydi:
-
0
o
dan past temperaturada va isitmasdan qilinadigan ishlarda;
-
80
o
dan oshik temperaturada ishlatiladigan konstruksiyalarda;
-
sizot suvlari ta’sirida bo‘ladigan konstruksiyalarda.
Yigma temir-beton ishlab chiqarishda kengayuvchan sementlar asosan temir-beton
quvurlari ishlashda kullanilmokda; quvurlarning sirti kengayuvchan sement asosida
tayyorlangan gidroizolyasion muxofaza qorishma bilan suvaladi, qorishma juda katta
bosim ostida tortkretlab suvaladi.
Hozirgi vaqtda kengayuvchan sementlardan oldindan zuriktiriladigan temir-beton
konstruksiyalarda foydalanish imkoniyatlari tekshirib kurilmokda. Bunday
konstruksiyalarda armatura sementning kengayish energiyasi ta’siri ostida
zuriktiriladi: sement kengayayotganida beton armaturani uziga tortadi, armatura
chuziladi. Sement tarkibini keragicha tanlash bilan nisbiy kengayishi xar xil qilinadi,
157
armaturaning taranglanish darajasi xam uzgartiriladi. SHunday kilib, sementning
kengayish kuchidan foydalanilishi sababli uz-uzidan zurikkan beton ishlashda
oldindan zuriktirilgan konstruksiyalar ishlab chiqarishdagi eng ser mexnat ish –
armaturani chuzishga xojat kolmaydi.
Portlandsement – bu klinkerni mayda kilib tuyib olingan mahsulotdir. Klinker xom
ashyo aralashmasini (75% SaSO
3
– ohaktosh va 25% gil tuproq) pishgunicha
qizdirib, tarkibida kalsiy silikat (70...80%), alyuminat va alyumoferrit fazalari
(20...30%) xosil bo‘lgandagi donador mahsulotdir. Maydalab tuyish vaqtida
klinkerga 3...5% miqdorida gips qo‘shiladi.
Sementga suv qoʻshib aralashtirilgan vaqtda tarkibidagi gips suvda eriydi.
Sementni suv bilan oʻzaro birikish jarayonida (gidratatsiya vaqtida) gips uch kalsiyli
alyuminat bilan boglanib 3CaO
Al
2
O
3
3CaSO
4
31N
2
O
- gidrosulfoalyuminat
kalsiy deb ataladigan yuqori sulfatli koʻrinishga ega bo‘lgan, tabiy etringitga uxshash
mineralga aylanadi. Gidrosulfoalyuminatni xosil boʻlishi sementni qotishini 3-5
soatga sekinlashtirishga imkon beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
