Qurilish materiallari va buyumlari

2. Plastmassalarning tarkibi va xossalari 
Plastmassa kompozitsiyalari polimer bog‘lovchi, kukun to‘ldirgich, plastifikator, qotiruvchi, 
stabilizator, bo‘Yoqlar va boshqa modifikatorlardan iboratdir.
Plastmassalar tarkibi 
 
Bog‘lovchi moddalar
sifatida polimerlar-sintetik smolalar, kauchuklar, sellyuloza birikmalari 
ishlatiladi. Polimer bog‘lovchining turi plastmassalarning issiqqa bardoshlilik, kislota va ishqorlarga 
bardoshlilik, mustahkamlik va deformativlik va boshqa xossalarini belgilaydi.
Polimer bog‘lovchilar ishlab chiqarishda neft, toshko‘mir, tabiiy gazlar, o‘simlik dunYosi va 
boshqa organik moddalar ishlatiladi. Polimerlarni organik sintez qilish jarayonida havodan 
olinadigan azot, kislorod va boshqa gazlar ishlatiladi.
Polimerlar tannarxini belgilovchi omillar xomashyoning tannarxi va sintez jarayonining 
murakkablik darajasi hisoblanadi. Texnik taraqqiYotning rivojlanishi va organik sintezni 
mukammallashishi va arzonlashishi polimer bog‘lovchilar xossalarini yaxshilanishiga va 
tannarxining arzonlashishiga sabab bo‘ladi.
Kukun to‘ldirgichlar 
noorganik va organik xomashyo asosida olinadi. Ular tuzilishi 
jihatidan kukun va dispers tolasimon bo‘lishi mumkin. Dispers kukunlar sifatida kvars qumi, 
alyuminiy, giltuproq, ohaktosh, dolomit va boshqa minerallardan maydalab olingan materiallar 
ishlatiladi.
Tolasimon to‘ldirgich sifatida shisha, asbest, bazalt, nitron, tekstil chiqindilari ishlatiladi. 
Qatlamli plastmassalar olishda qog‘oz, matolar, Yog‘och shponi va boshqa yupqa qatlamli 
materiallar qo‘llaniladi. Kukun to‘ldirgichlar plastmassalar xossalarini yaxshilaydi va polimer 

---

- 68 - 
bog‘lovchini tejaydi. Masalan, mineral kukunlar plastmassalarning issiqqa bardoshliligini, kimyoviy 
muhitlarga chidamliligini, tolasimon va matoli to‘ldirgichlar cho‘zilishdagi va egilishdagi 
mustahkamligini oshiradi.
Dispers (kukun) to‘ldirgichlar yuzasiga mexanik-kimyoviy aktivatsiya usulida ishlov berib 
plastmassalarning xossalarini keskin yaxshilashi mumkin. Bunda to‘ldirgich yuzasiga maydalanish 
jarayonida turli tuz birikmalari va gidrofob Yoki difil sirt-aktiv moddalar va boshqa modifikatorlar 
bilan ishlov beriladi.