Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

 Quruq usulda klinker ishlab chiqarish xom ashyoning namligi 10-15% dan 
oshmasa, kimyoviy tarkibi va fizikaviy tuzilishi bir xil boplsa, texnik va iqtisodiy jihatdan 
afzaldir. 
Quruq usulda 1 kg klinker ishlab-chiqarish uchun 3150†4190 kJ issiqlik talab etiladi 
(hopl usulda esa 5900-6700 kJ/kg). 
Quruq usulda xom ashyo maydalanib quritilgandan keyin sharli yoki boshqa tegirmonda 
№008 elakda 6-10% qoldiq qolgunga qadar tuyiladi. SHarli tegirmonning oplchami 4,2x10 m 
boplib uning ikkitasi 120-130 t/s unumdorlikni beradi. Tayyorlangan xom ashyo oldin tsiklonli 
issiqlik almashuvchilardan optib (unda harorat 800-850

S) dekorbonizatorga tushadi (unda 
harorat 920-950

S) va undan keyin xumdonga yuboriladi. 
Bunday aylanma xumdonlarning oplchamlari 5x75 m yoki 7x95 m boplib kunlik 
unumdorligi 1600-3000 t ga teng.
Bu usulda klinker ishlab-chiqarish Yaponiya, Germaniya, Frantsiya, Italiya va boshqa 
rivojlangan davlatlarda keng ishlatiladi. Opzbekistondagi Navoiy va Bekobod tsement 
zavodlarining bir tarmogpida ham shu usulda tsement ishlab chiqariladi. 25-rasmda quruq usulda 
klinker ishlab chiqarish texnologik tizimi keltirilgan.

---

64 
Rossiya va AQSHda tsementni hopl usulda ishlab chiqarish kopproq tarqalgan.
portlandtsementning asosiy xossalari, shu jumladan uning faolligi, qotish tezligi va 
boshqalar nafaqat klinkerning kimyoviy va mineralogik tarkibi, alit, belit va boshqa minerallar 
kristallarining tuzilishi va oplchamlari, qopshilgan qopshimchalarga bogpliq, shuningdek uning 
mayinligi va zarralarining donadorlik tarkibiga ham bogpliqdir. 
TSement zarralarining oplchamlari 5-10 dan to 30-40 mkm gacha boplib, ularning 
mayinligi kopzlarining oplchamli 0,2; 0,08 va 0,06 mm boplgan elaklarda elash yoki zarralarning 
solishtirma sirt yuzasini aniqlash orqali amalga oshiriladi. Oddiy portlandtsement №008 raqamli 
elakdagi qoldigpi massa bopyicha 5-8% yoki solishtirma yuzasi 250-300 m
2
/kg, tezqotuvchi 
portlandtsement esa №008 elakda qoldiq 2-4%, solishtirma yuzasi 300-450m
2
/kg qilib tuyiladi. 
Agarda zarralar solishtirma sirt yuzasi 400-500m
2
/kg gacha oshirilsa mustahkamlik oshadi, lekin 
sovuqqa chidamlilik pasayadi, agar solishtirma yuza 700-800 m
2
/kg gacha oshirilsa 
mustahkamlik ham pasayadi.
Klinkerni tuyish uchun asosan sharli quvursimon tegirmonlar ishlatiladi (26-rasm). 
portlandtsement klinkerini tegirmonda tuyish ochiq yoki yopiq usulda bajarilishi mumkin. 
TSement zavodlarida 4x13,5; 3,2x15; 2,6x13 m va boshqa oplchamdagi tegirmonlar ishlatiladi. 
Tegirmonlar uzunligi bopyicha teshikli topsiqlar bilan ikki yoki uch boplimlarga boplinadi. Har 
bir boplimga poplat sharlar va tsilindrlar (tsilgppebslar) solinadi. Birinchi boplimga yirik sharlar 
(diametri 60-120 mm), ikkinchi boplimga 40-60 mm, uchinchisiga esa 20-30 mm sharlar 
yoki tsilgppebslar (20-25 mm) solinadi. SHarlarning miqdori birinchi boplimning 26-32, 
ikkinchining 26-30 va uchinchining 24-30% hajmigacha solinadi. Tegirmonning ichki qismi 
ishqalanishga chidamli maxsus xrommarganetsli poplat yoki rezina bilan qoplanadi.