Qurbonova O’lmas Usmonovna

 
Mavzu:  Osiyo mamlakatlarida ta’lim-tarbiya jarayonining o’ziga xos 
xususiyatlari. 
1. Yaponiya ta’lim tizimi va uning tarkibi. 
2. Boshlang’ich, o’rta ta’lim jarayonini tashkil qilish mazmuni. 
3. O’rta maxsus va hunar-texnika ta’limi.  
4. Koreya ta’lim tizimi va uning tarkibi. 
Tayanch  tushunchalar:  Fukoku-  kioxsi,  tadqiqot  va  o’qitish  birligi,  xususiy 
maktab. 
 
Iqtisodiy qudrati jihatidan Yaponiya jahonda Amerika Qo’shma Shtatlaridan 
keyin  ikkinchi  o’rinda  turadi.  Jahonning  ko’zga  ko’ringan  ruhshunoslari  va 
iqtisodchilari  Yaponiya  rivojlanishidagi  bu  ulkan  parvozni  mamlakatda  ta’lim 
tizimlari  taraqqiyotiga  berilgan  yuqori  darajadagi  e’tibor  samarasi,  deya  qayd 
etadilar. Bu bejiz emas. Kun chiqish mamlakati deb yuritiladigan bu o’lkada ta’lim 
tizimlarini  bosqichma-bosqich  takomillashtirib  borilishiga  hukumat,  xususiy 
kompaniyalar,  jamoat  tashkilotlari,  ota-onalar  qanchalik  omilkorlik  bilan 
yondashayotganliklarini hisobga olsak, jahon ilmiy tadqiqotchilarining yuqoridagi 
xulosalari asosli ekanligining guvohi bo’lamiz.  
Tabiiyki,  Yaponiya  ta’lim  tizimlarining  yuksak  parvozi  o’z-o’zidan  bo’lgani 
yo’q.  Uning  ham  o’ziga  xos  inqirozi  va  muammolari  bo’lgan.  Bularni  to’liqroq 
tasavvur  qilish  uchun  mamlakat  pedagogik  tamoyillari  va  taraqqiyotining  tarixiy 
bosqichlariga nazar tashlash maqsadga muvofiq.  
Yapon  ta’limining  mumtoz  shakllanishi  1867  —  1868  yillardagi  mamlakat 
hukmdori  Meydzi  tomonidan  amalga  oshirilgan  islohotlarga  borib  taqaladi.  Bu 
hukmdorning o’z oldiga qo’ygan ikki qat’iy shiori bo’lib, biri «Fukoku- kioxsi” — 

---

 
29 
boyish,  mamlakatni  mustahkamlash  va  harbiylashtirish,  ikkinchisi  esa  «Siokusan 
kogio”  —  ilg’or  G’arb  ishlab  chiqarish  texnologiyasi  asosida  mamlakat 
iqtisodiyotini rivojlantirish edi. Meydzi bu ikki maqsadni amalga oshirishning bosh 
omili ta’lim tizimlarini tubdan o’zgartirish va yangilashda deb hisoblardi.  
Davlat  boshlig’ining  bu  xulosalari  Yaponiyada  1872  yilda  «Ta’lim  haqida 
Qonun»  qabul  qilinishiga  olib  keldi.  Qonunga  muvofiq  tez  orada  eski  uslubdagi 
ta’lim  tizimi  o’rnida  mamlakat  rivojlanishini  ta’minlashga  samarali  xizmat 
qiluvchi  yangi  yo’nalishdagi  53750  ta  boshlang’ich  256  ta  o’rta  maktab,  8  ta 
dorilfunun  tashkil  etildi.  Bu  o’quv  yurtlaridagi  ta’lim  shakllari  ma’rifatli  G’arb 
ta’lim  uslublari  bilan  uyg’unlashtirildi,  1890  yilga  kelib  ilgarigi  3.4  yillik 
boshlang’ich maktablar muntazam 4 yillikka aylantirildi va u bepul amalga oshirila 
boshlandi.  
1908  yildan  boshlab  Yaponiyada  boshlang’ich  ta’lim  majburiy  6  yillikka 
aylantirildi.  O’quv-tarbiya  ishlari  bepul  amalga  oshiriladigan  bo’ldi.  1893  yildan 
e’tiboran Yaponiyada kasb yo’nalishidagi dastlabki kollejlar paydo bo’la boshladi.  
Birinchi  dorilfunun  1886  yilda  Tokioda  tashkil  etildi.  Lekin  bu  dorilfununga 
oliy  tabaqali  aslzodalarning  bolalari  qabul  qilinardi.  Asr  boshida  mamlakatda 
ayollar uchun ham dorilfununlar tashkil etildi. Lekin bu bilim maskanlarida xotin-
kizlar uchun faqat xo’jalik yuritish, oila iqtisodiyotidangina ta’lim berilardi.  
 1897  yilda  Kiatoda  ikkinchi  dorilfunun  ochildi.  Ikkinchi  jahon  urushida 
Yaponiya  mag’lubiyatga  uchragandan  keyin  mamlakat  maorifi  tizimlariga 
Amerika Qo’shma Shtatlari ta’lim tamoyillari kirib kela boshladi.  
1946  yilda  qabul  qilingan  Konstitustiya  Yaponiya  fuqarolarining  ta’lim 
sohasidagi  huquq  va  burchlarini  belgilab  berdi.  Unda  «Layoqatiga  ko’ra  barcha 
fuqarolar  bilim  olish  huquqiga  ega.  Barcha  bolalar  bepul  umumiy  ta’lim  olishlari 
shart» ekanligi belgilab qo’yilgan.  
1947  yilda  qabul  qilingan  «Ta’lim  haqida  Qonun»  Yaponiya  Konstitustiyasi 
ruhiga  uyg’un  bo’lib,  mamlakatda  ta’limning  maqsad  va  vazifalarini  to’la  ifoda 
etadi.  Unda,  jumladan,  shunday  deyiladi:  «Biz  shaxsiy  g’ururi  bor,  o’zining 
qobiliyati  va  imkoniyatiga  ishonuvchi,  haqiqat  va  tinchlikni  sevuvchi  odamlarni 
tarbiyalaymiz,  toki  ular  ko’p  qirrali  madaniyat  sohibi  bo’lsinlar».  Shunday  qilib, 
Yaponiya’ning Ta’lim, fan va madaniyat vazirligi boshqaruvi hozirgi paytda qat’iy 
markazlashdi,  ilg’or  xalqaro  standartlar  darajasidagi  yapon  ta’lim  tizimlari  qaror 
topdi.  
                     TA’LIM  TIZIMINING TARKIBI  
Hozirgi zamon yapon ta’lim tizimlarining tarkibi quyidagicha:  
-bolalar bog’chalari; 
-boshlang’ich maktab; 
-kichik o’rta maktab; 
-yuqori o’rga maktab; 
-oliy  ta’lim  tizimlariga  kiruvchi  o’quv  yurtlari.  Bu  ta’lim  bosqichlarining 
o’ziga xos jihatlarini birma-bir ko’rib chiqamiz.