Qurbonova O’lmas Usmonovna

Yevropa modeli: O’qituvchilar malakasini oshirish  
Yevropa  davlatlarida  buni  tashkil  qilishning  aniq  ko’rinishini  tasvirlash  bir 
necha sabablarga ko’ra qiyin kechadi:  
— Ta’lim darajasidagi farqlar.  
— Muqarrar va qo’shimcha ta’lim. 
 — Mashg’ulot turi — davomiylik va predmetlar bo’yicha.  
Malaka  oshirish  asosan  rivojlanishning  ikki  bosqichida  kechadi  (Avstriya, 
Belgiya, Finlyandiya, Niderlandiya, Portugaliya, Shotlandiya, Ispaniya, Shvetsiya). 
Dastavval u norasmiy va ko’ngilli ravishda, shundan so’ng ikkinchi bosqichda aniq 
tizimli, muqarrar ravishda bo’ladi. Odatda ta’lim barcha darajadagi maktablarda bir 
vaqtda  olib  boriladi  (Avstriya,  Germaniya,  Norvegiya,  Portugaliya,  Shotlandiya). 
Bungacha  dastlabki  shu  sin-  gari  amaliyot  boshlang’ich  maktablarga  yuklatilgan 
edi  (Fransiya  va  Lyuksemburgda),  Irlandiyada  esa  istisno  tariqasida  norasmiy 
mashg’ulot dastavval o’rta maktabga kiritilgan.  
O’qituvchilar tayyorlanishi  agentligi  Angliya  va  Uelsda  malaka  oshirishning 
doimiy 
standartlarini 
ishlab 
chiqdi. 
Standartlarning 
asosiy 
maqsadlari 
quyidagilardan iborat:  
—  o’qituvchilarga kasbiy  faoliyatning  har  xil ko’rinishlarida yordam  berish: 
takomillashuvning  samarali  rejasini  tuzish  va  tekshirib  borish,  o’z-o’zini 
takomillashtirishga tayyorgarlik, faoliyat va bu yo’lda aniq maqsadni qo’ya olish;  
— o’z-o’zini takomillashtirishda o’quvchilarning ma’lum yutuqlarga erishishi 
uchun maqsadni yo’naltira bilishni doimiy ta’minlash va ta’lim sifati;  
— o’qituvchi mehnatining asosini professional jihatdan anglashni ta’minlash;  
—  uzluksiz  kasbiy  kamolotni  rejalashtirish  va  o’qituvchilarning  bo’sh 
vaqtlarini  samarali  o’tkazish  hamda  ularning  o’quvchilariga  eng  yuqori  foyda 
keltiruvchi yuksak malakaviy mashqlarni taqdim qilishga ko’maklashish.  
Shotlandiyada  o’qituvchilar  malaka  oshirishga  bo’lgan  o’z  ehtiyojlari  bilan 
baholanadilar.  Shundan  so’ng  ular  bu  ehtiyojlarni  tajribali  xodimlar  bilan 
muhokama  qiladilar.  O’rta  maktabda  katta  o’qituvchining  vazifasiga  kadrlar 
tayyorlash masalalari bilan ishlash kiradi. Muhokama milliy ta’limni boshqarishda, 
maktabda  va  individual  rivojlanishda  eng  muhim  ehtiyojlar  doirasida  o’tadi. 
Xodim  ehtiyoji,  xoh,  o’qituvchilik,  xoh,  undan  tashqari  ishda  bo’lsin,  maktabni 
rivojlantirish  rejasining  eng  muhim  va  ajralmas  qismi  bo’lib  qoladi,  Bu 
ehtiyojlarning  bir  qanchasi  mahalliy  darajada,  boshqasi  ta’limni  boshqarish 
darajasida,  o’qituvchilar  malakasini  oshirish  instituti  yoki  ekspertlar  yordamida 
qondirilishi mumkin.  
Grestiyada  o’qituvchilar  joylarda  har  5-6  yilda  uch  oylik  o’qituvchilar 
malakasini oshirish kurslarini o’tashlari kerak. Bundan maqsad o’qituvchilarni turli 
tartibdagi  ta’lim  sohasining  eng  so’nggi  yangilik  va  yutuqlari,  o’quv  dasturlari, 
o’qitish usullari bilan tanishtirib borishdir.  
Tadqiqotlar  maktab  faoliyatining  samaradorligi,  ta’lim  muassasasining 
rahbarlik  qobiliyatiga  shubxasiz  bog’liq  ekanligini  ko’rsatadi.  Yaqindan  beri 

---

 
72 
Shotlandiyada  «Direktorlarni  menejment  bo’yicha  tayyorlash»  kurslari  faoliyat 
yuritmoqda. Ular joylarda mashqlar orqali va turli masalalar yuzasidan materiallar 
e’lon  qilish  vositasida  ta’limning  yuksak  standartlarini  ushlab  turishga  imkon 
beradi.  
Shotlandiya  ofisi  Shotlandiya  direktorlari  standartini  tayyorladi.  U  ushbu 
lavozim sohibiga xos bo’luvchi chuqur bilimlilikning asosiy o’lchamlarini belgilab 
beradi.  
O’qituvchilar bilan davomli hamkorlik va o’zaro maslahatlashuvlar jarayonida 
ishlab  chiqilgan  standart  Shotlandiya  rahbarlari  malakasi  (ShRM)  ning  asosi 
hisoblanadi.  ShRMni  egallashga  olib  boruvchi  o’qituvchilar  malakasini 
oshirishning bu yangi ko’rinishi ayni damda qayta ishlanish bosqichida.