Qоzоqbоy yO‘ldоshеv, vаlijоn qоdirоv, jаlоlbеk yO‘ldоshbеkоv

Olimjon:	— Ana shuning		uchun		ham robot ar
kerak-da!
Robot bunaqa	narsalarni	o‘ylab	o‘tirmaydi. Mana, siz					o‘y ayap-
siz. Bolalarimizning o‘qishi		nima	bo‘ladi,		deysiz,	yo	r	yosh	bo-
lalarni qayerga	qo‘yadi, deysiz.		Robotga		buning	h	miy ti		yo‘q.
Tus undingizmi? U faqat ishlaydi! Ishlayveradi, ishl yve							di!
Qo‘chqor: — Biz ham ishlayveramiz...
Olimjon: — Lekin siz odamsiz! U r				b	t, tushunyapsizmi, robot!
Mashina!
Qo‘chqor: — Ha, unda buni durust				‘ylabsan, Olimtoy. Lekin u
mashinang qachon tayyor bo‘ladi, tuyaning dumi yerga tekkandami?

	Savol va topshiriqlar:
1.	Qo‘chqorning ro‘zg‘ori agi har bir jihozda nimaningdir yetishmas-­
	ligiga e’tibor b rib, sababini izohlang. Bu holat tasvirining badiiy
	vazifasini tushuntiring.
2.	Asar qahramonining o‘z ayoliga qanday muomala qilayotganiga
	e’tibor qiling. Asarda o‘zbek oilalaridagi munosabatlarning
	qanchalik hayotiy aks ettirilganini izohlang.
3.	Birinchi sahnadagi xatti-harakati va gap-so‘zlariga qarab Qo‘chqor
	imsoliga tavsif bering. Uning sodda, topqir, gapga chechan,
	hazilkash, maqtanchoq va boshqa jihatlarini matndan aniqlang.
4.	Qo‘chqor tomonidan aytilgan: “Bo‘pti, kechirdim, qo‘lni yech”
	degan gap personajning o‘sha paytdagi holatiga qanchalik mos
	kelishi haqida fikr ayting.
5.	Komediyada Qo‘chqorning: “Qo‘chqor ekan deb bog‘lab tashlay-
	veradimi?” tarzidagi noroziligi nimaga xizmat qildi deb o‘ylaysiz?
6.	Qumrining: “Aytadiganingizni aytdingiz...” degan gapini qanday
	tushundingiz? Bu gapning nima ekanligini topishga urining.

267

7.

8.
Xotini to‘g‘risida Qo‘chqorning: “Mastligimda urib, mayib-payib ham qilib qo‘ymagan ekanman — jimgina uyda o‘tirardi” tarzida fikrlashi­ milliy turmushimizga qanchalik aloqadorligi borasida o‘ylab ko‘ring.

Qo‘chqorning nutqiga e’tibor bering. So‘zlash tarziga tayanib uning ichki dunyosini tushunishga urining.

* * *
http://eduportal
Olimjon: — Siz, Qo‘chqor aka, olimlarni ja yerga ravermang.
Biz ham bir nimalar qilib yurgandirmiz. Man , men yetti yil umrim-
ni ana shu robotga bag‘ishladim. Yetti yil-a! Nihoy	, Qo‘chqor aka,
birin­chi tajriba nusxasi tayyor bo‘ldi. Labo o iya	sinovidan yaxshi

o‘tdi, endi tabiiy sharoitda, ya’ni dalada sinab ko‘ miz.


(Yashikning atrofida ham hayajon, ham faxr bilan aylanadi. Olimjon yashikning qopqog‘ini ochadi, u ye da qo‘g‘irchoqqa o‘xshab ketadigan, nihoyatda go‘zal qiz q tib turardi. Badaniga silliq yaltiroq mato tortilgan.)


Qo‘chqor: — (Hayratdan og‘zi ochilib.) Vo-o… Nima bu?


Olimjon: — Qalay?...


Qo‘chqor: — (Yaqinroq borib tikiladi, ushlab ko‘radi.) Alomat, alomat!..


Olimjon: — Yashang, Qo‘chqor aka! Qarang, bunga nom to-polmay yuruvdim! D mak, “Alomat — I”! E, bormisiz, Qo‘chqor aka!


Qo‘chqor: — N ga “bir”?


Olimjon: — K yin “ikki”, “uch”, “to‘rt”lari ham bo‘ladi-da! Butun respublika uchun, bilasizmi bunaqasidan qancha-qanchasi kerak?
Qo‘chqor: — Ha-a… Xuddi tirikday-a, tavba!.. Gapiradi, de­ dingmi, Olimtoy?


Olimjon: — Hozir… (Diplomatidan gugurt qutisidek keladigan bir qancha yupqa plastinkalarni oladi.) Mana, manavilar — mikrosxe-malar. Hammasi har xil maqsadda ishlatiladi. (Robotning yelkasidagi qopqoqni ochib.) Mana bu yeriga kerakli mikrosxema o‘rnatamiz, ke-yin munday qilib qopqoqni yopib qo‘yamiz. Ana tayyor. Endi manavi tugm chasini bosamiz. E, xudo, sharmanda qilma! (Bosadi. Alomat avval ko‘zlarini pirpiratib qo‘yadi, so‘ng bir necha qadam oldinga yurib, to‘xtaydi.)

268

Alomat: — (Soxta tabassum bilan.) Allo, allo! Voy, o‘rtoq-jon, o‘zingmisan? Ovozingni eshitadigan kun ham bor ekan-ku! Biram sog‘indim, biram sog‘indim, o‘lib qolay deyapman!.. Ha, ke-cha-chi o‘sha sen aytgan zormandani Muqaddasning qulog‘ida ko‘rdim. Quloq o‘lgur supraday bo‘lgandan keyin hamma narsa ham

yarashavermas ekan-da, o‘rgilay!
http://eduportal
Olimjon: — (O‘chirib.) E, bu sekretar-mashinistka arniki-ku…
(Boshqa mikrosxema olib.) Bu nima ekan? Ko‘ramiz… (Qo‘yib,
tugmacha­sini bosadi.)
Alomat: — (Jiddiy.)… shunday xulosa kelib chiq diki, xalq
xo‘jaligi organlari va planlashtirish tashkilotla i davl			pl nl	rini ishlab
chiqishda respublikamizdagi suv resurslarini hisobga olishl				ri z rur.
Olimjon: — (O‘chirib.) Buyammas… Shu, y zib qo‘yish kerak
ekan-da. (Boshqa mikrosxema o‘rnatadi.)
Alomat: — (Avval biroz qitirlab	turib,	keyin	jarangdor, le-
kin g‘ashga tegadigan darajada baland	v z	bilan kuylaydi.) “Yana

o‘ynaylik, yana kuylaylik, iqbolimiz orloq ekan, davron suraylik, yana o‘ynay…” (Olimjon uni o‘chiradi. Qo‘chqorning hayratdanmi, qo‘rquv­ danmi, og‘zi ochilib qolgan edi.)


Qo‘chqor: — Olimtoy, b yam, haligi… magnitofonday gap ekan-da, qanaqa kasseta qo‘ysang, o‘shanaqasidan aytsa-a?


Olimjon: — Ha, prinsip eyarli bir xil.


Qo‘chqor: — Nima-sip?


Olimjon: — Prinsip.


Qo‘chqor: — Ha- … Sheralidan yo‘qmi?


Olimjon: — Yo‘q. Radiodan tajriba uchun duch kelgan ashula­ ning ikki satrini yozib qo‘yuvdik-da. (Yana sxema o‘rnatadi.)
Alomat: — (Kutilmaganda.) Ha, og‘zingdan qoning kelsin sening! Sochingni bittalab yulib, boshingni koptok qilib qo‘yaymi? Qirilibgina ket sen! “G‘ing” deb ko‘r-chi, nima qilar ekanman!


Qo‘chqor: — (Esxonasi chiqib.) Yo‘-yo‘, “g‘ing”mas… Unaqamas, haligi.


Alomat: — E, qo‘ng‘izga o‘xshab g‘ing‘illamay o‘l!


Olimjon: — Gap qaytarmang, Qo‘chqor aka, gap qaytarmang!

269

Alomat: — (Olimjonga.) Voy, sho‘rtumshuq-ey, sen nega bur­ ningni tiqasan?!


Olimjon: — (Shosha-pisha shartta o‘chirib.) Bu yigitlarning hazili bo‘lsa kerak, doim bir balo qilib yurishadi. Yaxshiyam komis-siya-pomissiyaning oldida qo‘yib yubormadik, sharmanda bo‘lar­ kanmiz.


Qo‘chqor: — (Haliyam o‘ziga kelolmay.) Shunaqa hazildan yana bitta bo‘lsa, Qo‘chqorvoy akang yo‘q-da!.. (O imjon robotga boshqa sxema o‘rnatadi.)


Alomat: — (Odob bilan.) Assalomu alaykum!


Qo‘chqor: — (Qo‘rqa-pisa.) Va… Vaal ykum…


Olimjon: — Sening isming — Alomat. Tushundingmi?


Alomat: — Tushundim. Mening ismim — Alomat.


Olimjon: — Bu kishi — Qo‘chq aka.


Qo‘chqor: — (Arang jilmayib.) Shund q, shundoq…


Alomat: — Qo‘chqor aka.


Qo‘chqor: — Labbay?..


Alomat: — Ko‘nglingizga kelmasin-u, nega endi sizga hayvon-ning nomini qo‘yishgan, qo‘chqor deb?


Qo‘chqor: — Iye?..


Alomat: — Qo‘chqor — qo‘yning erkagi-ku.


Qo‘chqor: — Haligi… nima deydi… Ha, endi biz odamning er­ kagimiz-da, Alomatxon…
Alomat: — Bizga nima xizmat bor, odamning erkagi?


Olimjon: — Alomat, “Qo‘chqor aka”, de, “Qo‘chqor aka”. Tushundingmi?
Alomat: — Tushundim. Xo‘sh, nima xizmat bor, Qo‘chqor aka?


Qo‘chqor: — Xiz…mat yo‘q. (Karavotga ishora qilib) Qani, bu­

yoqqa o‘ting, Alomatxon… Ko‘rpachaga o‘tiring, ko‘rpachaga… Alomat: — (Karavotning bir chetiga qimtinibgina o‘tirib.)

Rahmat, yaxshi o‘tiribman.

(Noqulay sukunat.)


Olimjon: —Bo‘lmasa, Qo‘chqor aka, siz bemalol gaplashib o‘tiraver­ing, men narsalarimni joylashtiray. O‘sha hujra bizniki-da, a?


Qo‘chqor: — Iye, bo‘lmasam-chi? O‘zingizni uyingiz-da,

270

Olimtoy! (Olimjon yig‘ma karavot, sumka va boshqa anjomlarini ko‘tarib ichkariga kirib ketadi.) (Anchadan keyin.) Ha-a… zap kelib-siz-da… (Biroz dovdirab.), ichkarida muzday ayron bor, bir kosagina olib chiqaymi?


Alomat: — Ayron? Uni nima qilaman?


Qo‘chqor: — Ha-ya, esim qursin. Xo‘-o‘sh, ishlaringiz yaxshimi

o‘zi?
http://eduportal
Alomat: — Qaysi ishim? Hali hech ish qilganim yo‘q-k !
Qo‘chqor: — Ha endi, gap-da… (Biroz sukutd	n so‘ng ) Obbo,
Alomatxon-ey, shunaqa deng? Ha-a, ishqilib, omon	bo‘ y ik… Bu,
Olimtoy ja ajoyib yigit-da lekin. Shu deng, shaha d , q ysidir bir in­sti­
tutda ishlaydi. Olim. Kolxozimizda o‘sha institu ning	j iba uch stkasi
bor. Qirq gektar, Qudrat quyonchiqning brigadasiga shundoq tutashib

ketgan. Olimtoy har kelganida biznikida tu adi. Uy ko‘p. O‘zimizning ukaday bo‘lib qolgan. Yaxshi bola. Ha… (birpasdan keyin) Bugun deng, kennoyingiz bilan sal g‘ijillashib q ldik. Endi ro‘zg‘or ekan-da, goh unday, goh bunday… Bolalarini olib onasinikiga ketib qoldi. Keladi-da, qayoqqa ham boradi, sh ncha bola bilan, nima dedingiz? Ha, o‘zingizning bolalaringiz yaxshi y rishib… Ha-ya… Yo‘q, o‘zi du-rust ayol. Endi ja sizchalik bo‘lmasayam xotin-da, ishqilib. Lekin ayt-dim, oldidan o‘tib qo‘y im- a, agar dedim, yaxshilikcha qaytmasang,­ dedim, shartta boshqasiga uylanvoraman dedim. To‘g‘ri-da, qattiqroq yo‘talsang ham onasinikiga k tib qoladigan xotin kimga kerak,­ nima dedingiz? E-e, hayot shunaqa ekan-da… Choy qo‘yvoraymi? Eh-ha… Siz ham gapirib o‘tiring mundoq, Alomatxon.


(Alomat nigohini bir nuqtaga qadaganicha jim o‘tirardi.) Olimtoy lekin ja savob ish qilyapti-da. Rakatopsin. Mana, xotin-xalaj, bola-chaqa­ l i oylab daladan beri kelmaydi. Na dam olish bor, na bayram bor, er adan-kechgacha — ish, ish, ish! Qor demaydi, yomg‘ir de-maydi. Buyoqda issiq qirq bo‘lsa, g‘o‘zaning ichida ellik! E, temir bo‘p ke -e, haliyam chidar ekan odamzod! (Xijolatli.) “Temir” deganimga xafa bo‘lmang tag‘in, og‘zimdan chiqib ketdi-da… Olimtoy shularni ko‘rib chidolmadi. Odamlarning og‘irini yengil qilaman, deb kechalari uxlamaydi. O‘ziga-o‘zi gapiradimi-yey, bir balolarni chizadi, o‘chiradi, yirtib tashlaydi, yana chizadi. Qanaqadir idoralarga qatnaydi, kimlar

271

bilandir janjallashib, asabi buzilib keladi. Uyga kelib alamini yana ish-dan oladi. E, rakatopsin (Olimjon chiqadi.)

Olimtoy, seni gapirayapman. Hech tinib-tinchimaydigan bola, deyman.

Olimjon: — (Alomatga qarab turib.) E, bu o‘chib qopti-ku. (Alomatning yelkasidagi blokni kavlashtira boshlaydi )


_{http://eduportal}Qo‘chqor:—Iye,o‘chibqopti,deganingnimasi?Men sh n-cha gapni kimga gapirdim bo‘lmasam! Butun o‘zbekning dardini das-

turxon qilib o‘tiribman. Doim shu, bizga o‘xsh g n od m gapirsa, yo hech kim eshitmaydi, yo eshitadigani temir chiq di…