Qоzоqbоy yO‘ldоshеv, vаlijоn qоdirоv, jаlоlbеk yO‘ldоshbеkоv

bani odamg‘a kim, Kimda ul bo‘lsa, ikki olam bo‘ ur obod ango”.

Furqat esa: “Ko‘ngullarning sururi ilmdandur, Ko‘r r ko‘z arni nuri
ilmdandur” baytini bitadi. Shuningdek, xalqimiz or sid gi mash-
hur “Baxt belgisi – bilim”, “Bilagi zo‘r bi ni yiq	, bilimi zo‘r – ming-
ni”, “Bilim – aql chirog‘i” kabi maqollar shu m	vzud gi hadislarga

mazmunan mushtarak ekanligini payqash qiyin emas.

Hadislarda ota-onani e’z zlash, qa ind shlarga, qo‘ni-qo‘sh­ nilarga yaxshilik qilish, umuman, jamiyatga manfaat yetkazish, ta’lim-tarbiya, odob-axloq kabi mavzular keng yoritilgan. Masalan, Abdulloh ibn Abbos (r.a.)dan rivoyat qilingan hadisda shunday deyila-di: “Qaysi bir musulmon farzandi savob umidi bilan ertalab ota-ona­ sini ziyorat qilsa, Alloh taolo nga jannatdan ikkita eshik ochadi. Agar ulardan bittasini ziyorat qilsa, nga jannatning bir eshigini ochadi. Bola ota-onasidan qaysi birini xafa qilsa, uni rozi qilmaguncha Alloh taolo undan rozi bo‘lmay i”, — edilar.

Shunda bir kishi: “Agarda ota-onalar bolaga zulm qilsa, bola nima qilishi k rak?” — b so‘radi. Abdulloh: “Agar ular bolaga zulm qilsalar ham bola ularni ranjitmasligi kerak”, – dedilar. Bu hadis orqa-li islom dinida farzandlarning ota-onasiga munosabati qat’iy belgilab qo‘yilganligini ko‘ramiz: har qanday holda ota-onani rozi qilishga inti­ lish, ularga itoat qilish lozim. Faqat boshqa bir hadisda aytilganidek, gunohga, zulmga (ya’ni jinoyatga) buyursalargina itoat qilinmaydi. Bu mavzuda yana ko‘plab hadislar mavjud.

Yusuf Xos Hojib bu kabi hadislardan ta’sirlanib “Qutadg‘u bilig”-da: “Atangni, anangni sevundir tushi, Yanut berg‘a tapg‘ing tuman ming asig‘” (Otangni, onagni doim xursand qil, Xizmatlaring evaziga

¹Bula – top.

142

ming hissa foyda topasan) deb yozgan edi. Alisher Navoiy ular haqi-da: “Birisin oy angla, birisin quyosh”, — deb uqtiradi.

Hadislarni o‘qib, ularning yuzada qalqib turgan ifodasidan te­ ran ma’nolarni anglaymiz, o‘zimizga ibrat, pand-nasihatlar ola­miz. Shuningdek, tarixiy sharoit, dunyoqarash, ijtimoiy qatlamlarga mu-

nosabatdan kelib chiqib ularning zamirida ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-
http://eduportal
ma’rifiy mazmun ham jo bo‘lganligiga amin bo‘lamiz. Misol tariqasida
quyidagi hadisga diqqat qaratamiz.
Jobir ibn Abdulloh (raziyallohu anhu)d n rivoy		t	qi inadi:
Rasululloh (sallallohu alayhi vasallam): “Kimning uch		qizi	bo‘ sa,
ularga odob bersa, mehrli bo‘lsa va kafolatini olg n bo‘ls		, unga jan-
nat vojib bo‘ladi”, — dedilar. “Yo Allohning Rasuli? Ag r ikkita bo‘lsa
hammi?” — deyishdi. “Ikkita bo‘lsa ham”, — dedilar. Qavmdan ba’zisi
“Bitta bo‘lsa-chi?” deyilganda, “Bitta b	‘lsa ham”, — derdilar. Bir qa-
rashda qiz farzand(lar) ko‘rib, u(lar)ni	‘stirgan ta- na jannati bo‘ladi

degan fikr ko‘zga tashlanib turibdi. Lekin uni tahlil qilganimizda tari­ xan ijtimoiy-siyosiy, ayni paytda, hamma davrlar va barcha xalqlar uchun birdek ahamiyatli ma’naviy-ma’rifiy mohiyati oydinlashadi.

Islomiyatga qadar arablar a qiz farzandga past nazar bilan qarash, qiz tug‘ilishidan or qilish o atiy hol edi, hatto otalar o‘z qizlarini tirikla-yin ko‘mib yuborardilar. Ana shun ay bir sharoitda qiz bolani jannat vositachisi deb ’lon qilinishi uning jamiyatdagi mavqeyini yuksaltirdi, unga qarashni tubdan o‘zgartirdi.

Hadisning ma’naviy-ma’rifiy ahamiyati alohida e’tiborga molik. Qizi bor odamning jannatga tushishi uchun uchta shart qo‘yilyapti. Birinchisi, “odob bersa”. Qiz bolani tarbiyalash g‘oyat nozik, murak-kab va mas’uliyatli ish. Uni iboli, hayoli, har qanday vaziyatda ham or-nomusini saqlaydigan qilib o‘stirish ota-onaning birlamchi vazifasi. Bu sifa larga ega bo‘lgan qiz oilaning, qolaversa, millatning sha’ni, if-ixoridir, aks holda, o‘z xonadonini ham, xalqini ham isnodga qoldi-radi. Ikkinchisi, “m rli bo‘lsa”. Ota-ona o‘g‘il farzandiga bo‘lgani kabi qiziga ham birdek mehrli bo‘lsa, unda hech qanday o‘ksiklik bo‘lmay-di, ko‘ngli butun, ruhi baland,­ o‘zini to‘laqonli his etadi. Shunda odo-bi ham, ma’naviyati ham ibratli bo‘ladi. Uchinchisi, “kafolatini olgan bo‘lsa”. Kafolatini olish – bu yetarlicha uni moddiy ta’minlash: yedi-

143

rib-ichirish, o‘rtacha kiyintirish, dunyo va oxiratiga kerakli ilmlar berish hamda muvofiq keladigan hunarli qilis­h.

Mumtoz adiblarimiz, ma’rifatparvarlik hamda jadid adabiyoti na­ moyan­dalari ijodida farzandga ilm berish, xususan, qiz bola tarbiyasi borasida teran fikrlar bor. Bu fikrlarni o‘qib, ular, asosan, y qoridagi kabi hadislardan mazmunan oziqlanganligiga iqror bo‘la­miz1

http://eduportal
		Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning mukarram axloqi, har ishdagi komil
ibrati soyasida tarbiya topgan va o‘zlarining buyuk igi bi an e’tirof qo-
zongan sahobalar tomonidan aytilgan hikmatl r						s r r (osor) deyila-
di. Asar (osor)larda hadislar bilan mazmuniy uyg‘unlik kuz tiladi.
		Hadislar adabiyotimiz, dunyoqa ashimiz,				urmush tarzimiz-
da		chuqur iz qoldirgan ibrat, hikmat va donishmandlik asosidir.
H		dislarni o‘qish, uqish, yodlash, eng as siysi, ula da jo bo‘lgan yuk-
sak axloq me’yorlari bilan zohir-u b tinimizni, umuman, hayotimizni
m ’nan bezamog‘imiz darkor.