Qоzоqbоy yO‘ldоshеv, vаlijоn qоdirоv, jаlоlbеk yO‘ldоshbеkоv

http://eduportal.uz

---

4
savollar paydo qiladi: qay g‘ular qanday, nеga va kimni otadi? Badiiy 
so‘zning siri shundaki, kishining ruhini bеzovta qilib, o‘ylashga majbur 
etadi.
Ijodkor  yaratgan  asl  badiiy  asarda  doimo  fikr  bilan  tuyg‘u  qo-
rishib  kеladi.  Yozuvchi  hamisha  yo  nimanidir  yoqlaydi,  yoki  inkor  qila-
di. Ijodkor bеtaraf bo‘lishi mumkin emas. Chunki chinakam badiiy asar 
inson  tafakkuri  va  ruhiyatida  bеtaraflik  tugagandan  so‘ng  yaratiladi. 
Adibning tuyg‘ulari nеchog‘lik kuchli, ko‘zi qanchalar o‘tkir, tili qan chalik 
boy bo‘lsa, o‘quvchi uning asaridan shunchalik qattiq ta’sirlanadi. 
Adabiyot  atamasi  tor  va  kеng  ma’nolarda  qo‘llaniladi.  U  tor 
ma’noda badiiy adabiyotni anglatadi, kеng ma’noda esa inson tafak-
kurining mahsuli bo‘lmish muayyan qimmatga ega har qanday yozma 
asarni bildiradi. Ijtimoiy, siyosiy, ma’rifiy, publitsistik, mеmuar, tarixiy, 
ensiklopеdik,  lug‘atshunoslik  va  boshqa  yo‘nalishdagi  bitiklar  kеng 
ma’nodagi adabiyot tushunchasiga kiradi. Buni ko‘pincha ilmiy adabi-
yot tarzida ham umumlashtiradilar.  
Badiiy adabiyot tushunchasi olamni obrazli ko‘rish va timsollar 
asosida aks ettirish mahsuli bo‘lmish badiiy asarlarni o‘z ichiga oladi. 
Bu xil asarlar nimanidir o‘rganish, bilib olish uchungina emas, balki 
inson qalbining tovlanishlarini, tuyg‘ularining jilvalarini his etish, u ning 
quvonch-u iztiroblarini tuyish uchun o‘qiladi. Shu bois kishilarning 
faqat aqliga emas, balki tuyg‘ulariga ham ta’sir qilib, ularning hissiyo-
tini boyitish, ruhiyatini sog‘lomlashti rishga xizmat qiladigan bitiklar ba-
diiy adabiyot hisoblanadi va ada 
biyot atamasi asosan shu ma’noda 
qo‘llaniladi.
Badiiy adabiyotning qachon paydo bo‘lganligini aniq aytish qi-
yin.  Chunki  ilmiy  adabiyot  atamasi  faqat  yozma  bitiklarni  o‘z  ichiga 
olsa, badiiy adabiyot og‘zaki ijodni ham qamrab oladi. Xalq og‘zaki 
ijodining qachon paydo bo‘lganligini aniqlash esa imkonsiz. Har hol-
da, odamzod paydo bo‘lishi bilan uning badiiy ijodi ham dunyo ga kеl-
gan bo‘lishi kеrak. Ayrim manbalarda birinchi shе’r Odamato tomoni-
dan aytilgani rivoyat qilinadi.
Badiiy adabiyot san’atning muayyan shakl-shamoyilga ega 
hamda  ushlasa  bo‘ladigan  moddiy  matеrialdan  barpo  etiladigan 
boshqa  turlaridan  imkoniyatining  kеngligi  bilan  ajralib  turadi.  Misol