Qotishmalarning xolat diagrammasi

Elektrokimyoviy korroziyalanishga turli omillarning ta’siri 
Ilgari aytib utganimizdek korroziyalanishga ta’sir etuvchi 
omillar shartli ravishda ikki turga, ya’ni tashki (muxit tabiati 
uning kimyoviy tarkibi, korroziyalanishni tezlashtiruvchi yoki 
sekinlashtiruvchi kushimchalarni eritmada ishtirok etishi) xamda 
ichki omillar (metallning tarkibi, tuzilishi, strukturasi, 
kuchlanishi, yuzining xolati va boshkalar) ga bulinadi. 
SHulardan eng asosiysi muxitning vodorod kursatkichi rN dir. 
SHularga ayrim misollarni keltiramiz. 

---

Agar muxit (eritma) da oksidlovchi bulmay, fakatgina xavo 
kislorodi bulsa Au va Pt ni korroziyalanishi birinchi 
rasmdagidek buladi. Ikkinchi rasmdan kurinib turibtiki, bu 
metallarning oksidlari ishkoriy va kislotali muxitda eriydi. Bu 
metallarning gidrat oksidlari amfoter oksidlardir. 
ZnO kislotali muxitda tegishlicha tuz xosil kilib, ishkoriy 
muxitda tsinkatlarni - Na
2
ZnO
2
- xosil kiladi. 
SHunday kilib bu metallar kislotali va ishkoriy muxitlarda 
ximoya pardadan maxrum bulganliklari uchun bunday 
muxitlarda korroziyalanadi. Xar bir metall uchun uzining 
korroziyalanish tezligini muxitga nisbatan egri chizigi bor. Biz 
bu erda ularni xammasi uchun bunday egri chizikni bir 
kurinishda ifodaladik. Keltirilgan misoldagi metallar ishkoriy 
muxitda erimaydigan parda xosil kilgani sababli, bu parda 
metallni ishkoriy muxitda korroziyalanishdan saklaydi. Ammo 
bu pardalar kislotali muxitda eriydi, ya’ni metallar - Fe, Ni, Sd, 
Mq - korroziyalanadi. Ta, Mo, W esa, aksincha, ishkoriy 
muxitda korroziyalanib kislotali muxitga turgun buladi. Kuyida 
ayrim metallarni xar xil muxit ta’siriga bulgan munosabati 
keltirilgan: 
Metall Al Pb Sn Zn Fe 
rN 7 8 9 10 14 

---

Bunday muxitda metallar juda xam oz mikdorda emiriladi. 
Metallarning korroziyalanishiga rN kursatkichdan tashkari 
neytral tuzlarning anion va kationlarning xarakteri, ularning 
kontsentratsiyasi, xarorat, bosim, eritmani elektroditga nisbatan 
tezligi va kupgina omillar ta’sir etadi. 
 
Temir va uning qotishmalari ishkoriy muxitda eriydigan 
kompleks birikmalar xosil kilmagani sababli, uning sirtidagi 
parda metallni korroziyalanishidan saklaydi. Muxitning rN 
kiymati ortib borishi bilan temir (gg) -gidroksidni eruvchanligi 
kamaya boradi va rN kiymati kamayishi bilan uning 
eruvchanligi ortib boradi. 
Temir va uning qotishmalari kuchli oksidlovchilar, masalan 
HNO
3
, ta’sirida passiv xolatga utadi, ya’ni bu kislota ta’siriga 
bardosh beraoladigan buladi. Kontsentratsiyalari 35% dan 
yukori bulgan HNO
3
yoki kontsentratsiyasi 60% dan yukori 
bulgan H
2
SO
4
kislotalarning korroziyalash ta’siri, ular ta’sirida 
temir va uning qotishmalari passiv xolatga utganligi sababli, 
keskin kamayib boradi. SHuning uchun bu kislotalarni 
kontsentrlangan eritmalarini temir tsisternalarda (idishlarda) 
saklash va tashish mumkin. Ammo Hl, H
3
PO
4
, SH
3
SOOH, 
HSOOH va boshka kislotalar (ayrimlari) temir qotishmalarini 
xar kanday sharoitda xam emiradi, ya’ni temir va uning 
qotishmalari bu kislotalar ta’siriga bardosh beraolmaydi. 

---

Atmosfera ta’siri natijasida temir va uning qotishmalari 
sirtini avvaliga govvak chukma tarzida temir (gg) - oksidi, sung 
esa temir (ggg) - oksidi, umumiy nomi zang deb ataluvchi va 
kuyidagi tarkibga -xFeO
.
uFe
2
O
3
. 
zH
2
O - ega bulgan chukma 
koplaydi. Bunday chukma temir va uning qotishmalarini 
korroziyalanishdan saklay olmaydi. 

---

Adabiyotlar ro’yxati: 
 
1. 
Xamraev A.L. Konstruktsion materiallar va metallar korroziyasi
fanidan ma’ruza matni. Toshkent, TITLP, 1999 y. 
2. 
Klinov I.YA. Korroziya ximicheskoy apparaturы i 
 
korrozionnostoykie materialы. M.,Mashinostroenie,1967,468 s.
 
3. 
Klinov I.YA. Ximicheskoe oborudovanie korrozionnostoykom
ispolnenii. Spravochnik. M., Mashinostroenie 1970, 589 s.