|
QOTIRMA MATOLAR (QOTIRMA MATO) ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI, TARKIBI, XUSUSIYATLARI
Asqarov O‘tkirbek Erkaboyevich
Namanangan Muxandislik Texnologiya Instituti 7M-20 gurux magistranti
Annotatsiya. Maqolada kiyimlarni tikishda qismlarning tashqi ko'rinishi va xususiyatlarini yaxshilash, buyumlarga zarur shakl berish va kiyim kechaklarning ma‘suliyatli qismlari deformatsiyasini oldini olish uchun foydalaniladigan qotirma mato texnologiyasi va xususiyatlari ko`rsatib berilgan.
Tayanch so‘zlar: qotirma mato, termoplastik, PES — poliestera, PA — poliamid qatronlar, PET — polietilen, qattiqlik, to'qima.
Qotirma mato XX asrning o'rtalarida termoplastik yopishtiruvchi vositalar yordamida materiallarni birlashtirish texnologiyasi ishlab chiqilgandan keyin paydo bo'ldi. Ommaviy tikuvchilik ishlab chiqarish uchun yopishtiruvchi texnologiya eng ilm-fanga ega kimyogarlar, mashinasozlikchilar, to'qimachilik ishchilari, dizaynerlar tomonidan yaratilgan [1].
Qotirma mato - termoplastik yopishtiruvchi bilan qoplangan mato. U tikuvchilik sanoatida qismlarga barqaror shakl berish, mustahkamlash va cho'zilishining oldini olish uchun ishlatiladi. Ular tarkibida, qattiqligida, zichligida farq qiluvchi oq, qora, kul rangdagi materiallarni ishlab chiqaradi (1-rasm) [2].
Oq rang
|
Qora rang
|
Kulrang:
|
1-rasm. Qattiqligida, zichligida farq qiluvchi oq, qora, kul rangdagi materiallar
|
Mato yoki trikotaj qotirma mato asosi hisoblanadi. Unga yopishtiruvchi kompozitsion qo'llaniladi, u bosim va isitish ta'sirida eriydi va materiallarning tuzilishiga kiradi.
O'rtacha erish nuqtasi daraja. Sovutganda, kompozitsion qattiqlashadi va asosiy matoning teskari tomonini avra matosi bilan bog'laydi.
Yopishtiruvchi mato to'rining bir yoki ikkala tomoniga qo'llaniladi. Yopishtiruvchi moddalar termoplastik quyidagi polimerlardan tayyorlanadi.
PES — poliestera;
PA — poliamid qatronlar;
PET — polietilen.
Qotirma mato yengil sanoat korxonalari tomonidan ishlab chiqariladi. Materiallar Yaponiya, Hindiston, BAA, Xitoy, Tayvan, Singapur, Ispaniyada ishlab chiqariladi. Rossiyada Qotirma mato ISKOZH uyushmasi (Neftekamsk) tomonidan ishlab chiqariladi.
Qotirma mato quyidagi tolalardan tayyorlanadi:
paxta;
paxta va poliester aralashmalari;
viskoza;
viskoza va poliestr aralashmasi:
Qotirma matoning g / m2 dagi qattiqlik va zichlik bo'yicha bo'linishi quyidagicha diapazonda bo`lishi lozim:
yumshoqligi, 60-70;
o‘rtacha qttiqlik, 173-175;
qattiqlik, 225-240;
juda qattiqlik, 280-330.
Har qanday materiallarining qattiqligi tarkibi va zichligi uning tolaviy tarkibi, o`rilishi va ipning chiziqli zichligiga bog'liq. Xuddi shu zichlik bilan polyester matolarning qattiqligi paxtadan kattaroqdir.
Qotirma matoning mexanik xususiyatlari quyidagicha bo`lishi amaliy aniqlangan:
|
Buklanishga, egilishga qarshi turadi, asosiy materialning cho'zilishining oldini oladi.
|
|
Yaxshi yopishshini belgilaydi.
|
|
Harakat olib tashlanganidan keyin asl ko'rinishini tiklaydi.
|
|
Kiyish, tozalash, yuvish paytida mato o'z shakllarini saqlab qoladi.
|
Qotirma matolarni turlari:
To‘qilgan qotirma mato: Paxta, poliester, paxta va poliester aralashmasidan tayyorlanadi. Qattiq, elastik bo'lmagan matolar og'ir materiallardan, teridan va taqlid charmdan tayyorlangan tashqi kiyim qismlarini foydalanish uchun ishlatiladi.
Tukli trikotaj qotirma matolari: Viskoza, poliester, viskoza va poliester aralashmasidan tayyorlanadi. Tuklitrikotaj qotirma mato trikotaj kostyumlar, kurtkalar, paltolar uchun ishlatiladi. Yumshoq material bir tomonga cho'ziladi. Tuk yelimning kiyim yuzasiga o'tishiga yo'l qo'ymaydi.
Tuksiz trikotaj qotirma mato: U o'rta, yengil va strech materiallardan tayyorlangan ayollar liboslari, bluzkalar, kostyumlar uchun ishlatiladi. Yumshoq, nozik, yengil, elastik qotirma mato kiyimlar ko'rinishini yaxshilaydi.
Ishlab chiqarishda quyidagi standartlar qo‘llaniladi.
|
Termoplastik qoplamali qistirmali materiallarning bog'lanish kuchi GOST 28832-90 tomonidan belgilanadi. Yopishqoq birikmalarni delaminatsiyalash paytida yuk ma'lum bir bosim, harorat, namlik va yopishtirish vaqtida aniqlanadi.
|
GOST quyidagilarni belgilaydi:
namuna olish tartibi;
sinov usullari;
natijalarni qayta ishlash.
Qotirma matolardan quyidagi maqsadlarda foydalaniladi:
Paltolar, kurtkalar, kurtkalar, kurtkalar yon tomonlarini mustahkamlash uchun ishlatiladi.
Uzluksiz yopishtiruvchi qobiqli qalin paxta yostiqchalari yoqalar, ko'ylaklar, ko'ylak manjetlarini mustahkamlash uchun ishlatiladi.
Paxta bluzkalarini tikish uchun nuqtali doka ishlatiladi.
Kamarlarni, ko'ylaklarning korsetlarini yopishtirish uchun ishlatiladi. Bosh kiyimlarni shakllantirish uchunishlatiladi.
Qotirma matoning afzallik va kamchiliklari 1-jadvalda ko`rsatilgan.
1-jadval.
Qotirma matoning afzallik va kamchiliklari
№
|
Matoning afzalliklari
|
Matoning kamchiliklari
|
|
Barcha turdagi matolarni biriktirish orqali qalinlik va bikrlik oshiriladi
|
Boshqa tolali matolarga nisbatan yuqori tannarxga ega
|
|
Qalin va yupqa sirtlarni tikuvchilik uchun ishlatish imkoniyatini beradi
|
Yuvish paytida qisqarish
|
|
Ikki matoni qattiq bog'laydi.
|
|
Asosiy matolar uchun kerakli xususiyatlarga ega prokladkalarni tanlashda katta imkoniyatlar beradi.
|
|
Burishmaydi
|
|
Kuchli, bardoshli, yirmaydi, so'nmaydi
|
|
Uzoq vaqt davomida o'z shakllarini saqlab qoladi
|
Qotirma mato quruq cho'tka bilan tozalanadi, changyutgich bilan tozalanadi. Yuvish rejimlari yopishtiruvchi markalarga bog'liq bo`lib, bunda quyidagilarga amal qilish lozim:
|
PES, PET yopishtiruvchi matolar qo'lda yoki mashinada yuviladi. PES bilan belgilangan matolar - iliq suvda 35-40 daraja haroratda, PET belgisi bilan - 60 daraja. Yuvilgan matolar nozik rejimda yoki qo'lda siqib chiqariladi, sochiq bilan o'raladi. Paxta asosidagi matolar tekislangan shaklda vertikal ravishda quritiladi.
|
|
PA yelimli materiallarni yuvish mumkin emas. Ular kimyoviy tozalanadi. Ochilishdan oldin dublerin dekanatsiya qilinadi - bir soat davomida iliq suvga joylashtiriladi, quritiladi. Agar yuvish taqiqlangan bo'lsa, ular bug' bilan dazmol bilan ishlov beriladi. Yuvish va dazmollash rejimlari 2-rasmda o`rsatilgan talablarda amalga oshirish lozim.
|
2-rasm. Yuvish rejimlari
Foydalanilgan adabiyotlar
M.M. Mirxojayev. Belgilangan bikrlikdagi yangi tarkibli qotirma matolarni ilmiy asoslash. Texnika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD). Namangan 2020.
https://otkani.pro/tkani/dublerin-chto-eto-za-tkan-osobennosti-i-pravila-uhoda-za-tkanju/.
Do'stlaringiz bilan baham: |
