Qosimov jaxongir alijon o’G’li 8-sinf kimyo ta’limida amaliy mazmundagi masala va mashqlar

VI tip. Davriy qonun va atomlarning tuzilishi 
1.
Kimyoviy elementlarning xossalarini davriy sistemadagi o‘rinlariga qarab aniqlash.
2.
Kimyoviy elementlarning davriy sistemadagi o‘rnini ularning eng xarakterli xossalari 
tafsilotiga qarab aniqlash. 
3.
Elementlaening davriy sistemadagi o‘rnini shu elementlar atomlarining tuzilishiga qarab 
izohlash. 
4.
Elementlar atomlarining tuzilishini shu elementlarning davriy sistemadagi o‘rniga
asoslanib tasvirlash. 
5.
Elementlarning davriy sistemadagi o‘rniga asoslanib ular molekulalarini hosil bo‘lish 
sistemasini tuzish. 
O‘quvchilar masalalarning yuqorida keltirilgan har qaysi tipi orasidan har qaysi sinf 
uchun va dasturning har qaysi mavzusi uchun beriladigan masalalarni uncha qiynalmay tanlab 

---

10 
oladilar va bu masalalarni o‘quvchilar uchun nisbatan qiyinligi darajasiga qarab joylashtiradilar. 
Mana bunday prinsipni esda tutish juda muhimdir: ishning muvaffaqiyatli chiqishi juda ko‘p 
masala tanlashdan emas, balki masalalarni biz yuqorida keltirilgan klassifikatsiyaning har 
qaysi tipi va har qaysi turi uchun mohirlik bilan juda yaxshi o‘ylab tanlashdan iboratdir [5]. 
Kimyoviy masalalar ko‘zlangan maqsadga va zarur asbob-uskunaning borligiga qarab, 
nazaruy yo‘l bilangina emas, balki eksperement yo‘li bilan ham yechilishi mumkin. 
O‘rta maktab kimyoviy masalalarida moddaning miqdori, odatda, maxsus kimyoviy 
o‘lchovlarda emas, balki odatdagi o‘lchovlarda og‘irlik yoki hajm birliklarida ifodalanadi. 
Ammo reaksiyaga kirishuvchi moddalarning bir-biriga nisbati to‘g‘risidagi tasavvurlarni faqat 
kimyoviy o‘lchovlargina beradi: 1kg NaOH va 1 kg KOH kimyoviy nuqtai nazardan olganda 
bir hil miqdorlar emas, bu og‘irlik miqdor moddalardan kimyoviy reaksiyaga NaOH dan 25 
gramm – molekulasi (1000/40=25), KOH dan 18 gramm – molekulasi (1000/50=18) kirishadi. 
O‘quvchilarda kimyoviy tafakkur tarbiyalash maqsadida keyingi vaqtlarda ba‘zi metodistlar o‘rta 
maktab kimyo kursiga oid miqdoriy masalarni yechishda kimyoviy o‘lchovlardan foydalanishni 
taklif qiladilar. 
Bu usul bilan kimyoviy masalalar yechishga oid ba‘zi tipik misollarni keltirib o‘tamiz: 
1.
Kimyoviy formulalar bo‘yicha hisoblash. 40 gramm temir (III) – oksid Fe
2
O
3
da 
necha gramm temir bor? 
Temir(III) - oksid Fe
2
O
3 
molekulyar og‘irligi 56x2+16x3=160. 40 g temir (III) oksid 
esa 40/160=0.75 gramm - mol Fe
2
O
3 
ni tashkil qiladi, demak masala 0.75 gram – mol Fe
2
O
3
tarkibidagi temir miqdorini aniqlashdan iborat bo‘ladi.
1 g – m Fe
2
O
3
da 2 Fe bor, 0.75 g-m Fe
2
O
3
da 0,75 x 2 = 0,5 g-a Fe bor, 0.5 g-a Fe 
esa 56 x 0.5 = 28 gramm keladi.
Masalaning yechilishi quyidagicha yoziladi: 
Fe
2
O
3
ning molekulyar og‘irligi 56 x 2 + 16 x 3 = 160 
Fe
2
O
3
___________ 2 Fe 
1 g-m ___________ 2 g-a 
40/160 gm 40x2/160 = 0.5 g-a 
56 x 0.5 = 28 gramm (Fe)