Qoraqalpoq xalqining shakllanishi va siyosiy hayoti

Qoraqalpoq xonligining tashkil topishi.

• Qoraqalpoq davlatchiligi no`g`ay (mang`it)lar yetakchisi Idigu (Edigey) boshchiligida XIV asr oxirlarida tashkil etilgan No`g`ay xonligidan (O`rdasidan) boshlanadi. 1419- yilda Idigu o`ldirilgach, taxt uchun kurash kuchayib, xonlik kuchsizlanadi.

XVI asrning ikkinchi yarmida No`g`ay xonligi 3 qismga bo`linib ketgan.
Katta O`rdaga
Kichik o`rda
Olti ul O`rdasi

XVII asrning boshlarida no`g`aylar Volga va Yoyiq daryolari bo`ylariga bostirib kelgan jung`orlar (qalmoqlar) tomonidan tor-mor etiladi. No`g`aylar Qrimga ko`chib ketishga majbur bo`lganlar. Ularning Olti ul o`rdasi tarkibiga kiruvchi qoraqalpoqlar esa Orol va Sirdaryo bo`ylariga kelib o`rnashadilar.

• XVII asrning boshlarida no`g`aylar Volga va Yoyiq daryolari bo`ylariga bostirib kelgan jung`orlar (qalmoqlar) tomonidan tor-mor etiladi. No`g`aylar Qrimga ko`chib ketishga majbur bo`lganlar. Ularning Olti ul o`rdasi tarkibiga kiruvchi qoraqalpoqlar esa Orol va Sirdaryo bo`ylariga kelib o`rnashadilar.
• Qoraqalpoqlar ijtimoiy hayotida biylar va botirlar (harbiylar boshlig`i) muhim o`rin tutganlar. Biylar qoraqalpoq urug`lariga boshchilik qilganlar hamda ularning ichki huquqiy va xo`jalik ishlariga doir muammolarni hal qilganlar. Shuningdek, biylar qo`shni xalqlar bilan munosabatlarda o`z urug`i yoki qabilasi nomidan vakil sifatida qatnashganlar. XVI-XVII asrlarda qoraqalpoqlar yo Buxoro xonligiga, yo qozoq xonlariga tobe bo`lganlar.

Qoraqalpoq xonligi.

XVIII asr boshlariga kelib Sirdaryo bo`yida yashovchi qoraqalpoqlar birlashishga harakat qilganlar. Ularning birlashish jarayonida Sig`noq singari qadimiy qo`rg`on-shaharlar tayanch bo`lgan. Qoraqalpoqlarning birlashuvida Kuchukxon, Taburchak va G'oyib sultonlar muhim ro`l o`ynaganlar. Buning natijasi 1714-yilda Sirdaryobo`yi qoraqalpoqlari o`z yetakchilari Eshmuhammad (Eshimxon) boshchiligida davlatga - qoraqalpoq xonligiga birlashtirilgan. Bu davlat Sirdaryoning quyi oqimi, Volga bo`ylari jung`orlari, Boshqirt ulusi va Kichik juz qozoq xonliklari bilan chegaradosh edi.