Qora va rangli metall qotishmalarining tasnifi

Bronza, asosan, misning qalayli qotishmasi bo‘lib, keyingi vaqtlarda misning alyuminiyli, qo‘rg‘oshinli va berilliyli qotishmalari ham olingan. Bronza Br. harflari, legirlovchi elementlar ni bildiradigan harflar va shu elementlarning protsent xisobidagi o‘rtacha miqdorini ko‘rsatuvchi raqamlar bilan markalanadi. Masalan: BRONS 11-4-3 marka qalay, nikel xamda qo‘rg‘oshin bilan legirlagan bronzani bildirib, 11 soni bronza tarkibida 11% qa lay (olovo), 4 raqami-4% nikel, 3 raqami esa 3% qo‘rg‘oshin (svinets) borligini bildiradi.
Rux. Kimyoviy belgisi Zn. D.I.Mendeleev davriy sistemasi ning II guruxida joylashgan, tartib nomeri 30, atom og‘irligi 55,37, solishtirma og‘irligi esa 7,14 g/sm³ ga bo‘lgan ko‘kish–oq tusli metall. Ruxning suyuqlanish temperaturasi 1536 gradus, ancha mo‘rt, ammo 100-110⁰S da plastik holatga keladi.
Rux xilma-xil maqsadlarda: temir tunikani zanglashdan saqlash uchun uning sirtini qoplashda, galvanik elementlar tayyorlashda, qotishmalar hosil qilishda va boshqa maqsadlarda ishlatiladi.
Qo‘rg‘oshin. Kimyoviy belgisi Pb. D.I.Mendeleev davriy sistemasining IV guruhida joylashgan, tartib nomeri 82, atom og‘irligi 207,19, solishtirma og‘irligi esa 7,3 g/sm³ ga bo‘lingan, oqish-havo rang tusli, g‘oyat plastik metall. Uning suyuqlanish temperaturasi 327 gradusga, qaynash temperaturasi esa 2270 gradusga teng.
Qalay. Kimyoviy belgisi Sn. D.I.Mendeleev davriy sistemasining IV guruhida joylashgan, tartib nomeri 50, atom og‘irligi 118,69, solishtirma og‘irligi esa 7,3 g/sm³ ga bo‘lgan yumshoq, oqish metall, havoda asta-sekin xiralashib qoladi, ya’ni oksid parda bilan qoplanadi. Qalayning suyuqlanish temperaturasi 231,9 gradusga, qaynash temperaturasi esa 2270 gradusga teng.
Qalay tunukalarni oqlash, podshipnik qotishmalari, kavsharlar, oson suyuqlanuvchi qotishmalar tayyorlash va boshqa maqsadlar uchun ishlatiladi.
Surma. Kimyoviy belgisi Sb. D.I.Mendeleev davriy sistemasining V guruxida joylashgan, tartib nomeri 51, atom og‘irligi 121.75, solishtirma og‘irligi esa 6,69 g/sm³ ga bo‘lgan yaltiroq, oq tusli metall. Surmaning suyuqlanish temperaturasi 631 gradusga, qaynash temperaturasi esa 1144 gradusga teng.
Surma bosmaxona qotishmalari, podshipnik qotishmalari, akkumulyator plastinkalari uchun ishlatiladigan qo‘rg‘oshin qotish malarini tayyorlashda,avtomobil,velosiped va boshqa mashinalar detallarining sirtlarini bezashda ishlatiladi.