Qora qalpoq indd

TELEFONOGRAMMA
2014-jıl 29-sentyabr №16 Nókis
2014-jıl 12-sentyabr kúni saat 15:30 da Nókis rayonı 
hákimliginiń májilisler zalında qısqı máwsimge tayarlıq 
máselesi boyınsha jıynalıs boladı. Jıynalısta kárxana 
baslıǵı hám kásiplik awqamı shólkemi baslıǵı qatnasıwı 
shárt.
Nókis rayonı hákimligi
xatkeri: T.K.Saǵınbaev

---

255
Telefonogrammanı jazıp alıwda tayar blankalardan 
paydalanıw maqsetke muwapıq boladı.
XATLAR
Mákemeler arasında xızmet baylanısların ámelge 
asırıwshı tiykarǵı hújjet. Xat arqalı orınlanatuǵın 
máseleler kólemi keń bolıp, bunday xatlar járdeminde túrli 
kórsetpeler, sorawlar, juwaplar, túsindiriwler, xabarlar, 
usınıslar, ótinishler, kepillikler beriledi. Mazmunı jaǵınan 
túrlishe bolǵan bunday hújjetler ulıwmalastırılǵan 
jaǵdayda xızmet xatları dep júrgiziledi. Xızmet xatları 
ózgeshelikleri boyınsha óz ara parıqlanadı. Xatlardı 
atqaratuǵın wazıypasına qarap tómendegi túrlerge bóliw 
múmkin:
1. Juwap xattı talap etiwshi xatlar (dawa xatları, soraw
xatları, ótinish xatları).
2. Juwap xattı talap etpeytuǵın xatlar (qosımsha xat, 
tastıyıqlawshı xat, esletpe xat, xabar xat, kepillik xatı hám 
basqalar).
Usı xatlar belgili bir maqsette jazıladı, máselen, kepillik 
xatında kepillik beriw kórsetilse, qosımsha xatlarda xatqa 
qosımsha etiletuǵın hújjetler haqqında xabar beriledi, 
biraq sonday xatlar da ushırasadı, onıń mazmunında hám 
kepillik beriw, hám ótinish, hám esletiw mánileri beriledi.
Xızmet xatları, ádette, xatlar ushın tayarlanǵan 
blankalarǵa jazıladı. Arnawlı blankalar bolmaǵan 
jaǵdaylarda xızmet xatları ápiwayı qaǵazǵa jazıladı. 
Xat ápiwayı betke jazılsa, onıń shep tárepindegi joqarı 
múyeshine xat jiberip atırǵan mákeme atı kórsetilgen tórt 
múyeshli mór basıladı.
Zárúrli bólimleri múyeshte jaylasqan blanka yamasa 

---

256
arnawlı is qaǵazlarında aldın qaraqalpaq tilinde, soń rus 
yamasa inglis tilinde beriledi. Zárúrli bólimler uzınına 
(tigine) jaylasqan blankalarda olar shep tárepte qaraqalpaq 
tilinde, oń tárepinde rus yamasa inglis tilinde beriledi.
Xızmet xatları tómendegi zárúrli bólimlerdi óz ishine 
aladı:
1. Qaraqalpaqstan Respublikası gerbi.
2. Mákemeniń simvollıq belgisi (logotip).
3. Sıylıqlar.
4. Ministrlik, basqarma atı.
5. Shólkemniń atı.
6. Bólim atı. 
7. Hújjettiń tártip nomeri.
8. Mákemeniń tártip nomeri.
9. Pochta, telegraf mánzili, banktegi esap beti. 
10. Sáne.
11. Shártli san.
12. Kelgen hújjet shártli sanı.
13. Hújjettiń keliw sánesi.
14. Hújjet jiberiletuǵın mánzil (xattı alıwshı 
mákemeniń atı).
15. Qatnas belgisi (rezolyuciya).
16. Qadaǵalaw haqqında belgi.
17. Tekst teması (xattıń qısqasha mazmunı).
18. Tekst.
19. Qosımshalar haqqında belgi.
20. Qolı.
21. Razılıq belgisi (viza).
22. Kelisiw haqqında belgi.
23. Orınlawshı haqqında belgi hám onıń telefon 
nomeri.
24. Orınlanǵanlıǵı haqqında belgi.

---

257
Hárqanday xızmet xatı logikalıq jaqtan óz ara baylanıslı 
bolǵan úsh bólimnen ibarat boladı. Xattıń birinshi 
(kirisiw) bóliminde, ádette, xat penen tiyisli mákemege 
múrájat etiwge májbúr etiwshi tiykarǵı sebep kórsetiledi. 
Ekinshi bóliminde xatta qoyılıp atırǵan máseleni sheshiw 
zárúrligi dáliller tiykarında bayan etiledi. Xattıń úshinshi 
(juwmaq) bóliminde bolsa, xat jazıwdan gózlengen 
tiykarǵı maqset sáwlelenedi.
Xızmet xatları imkanı barınsha qısqa bolıwı, biraq 
bul qısqalıq onıń anıq hám tolıqlıǵına tásir etpewi kerek. 
Qaǵıyda boyınsha xızmet xatları bir betten aspawı kerek. 
Tek ǵana júdá áhmiyetli máseleler jazılǵan, bir qansha 
tolıq bayanlawdı talap etiwshi xatlar ǵana úsh betke 
shekem bolıwı múmkin. Xızmet xatları qaǵaz betiniń aldı 
hám arqa táreplerine jazıladı.
Rásmiy xatlardı dúziwshi shaxs belgili tájiriybege iye 
bolıwı kerek. Rásmiy xatlardı durıs hám tez dúziw, eń 
aldı menen, qaraqalpaq tiliniń ózine tán ózgesheliklerin, 
sonday-aq, zamanagóy rásmiy stildi hám oǵan qoyılatuǵın 
talaplardı biliwdi talap etedi. Usı talaplardı orınlamaw, 
birinshiden, xatlar menen islewdi qıyınlastıradı, 
ekinshiden, olardıń huqıqıy hám ámeliy áhmiyetin joytadı.
Rásmiy xatlar tekstinde eki túrli mazmunda túsiniletuǵın 
pikirler bolmawı ushın awıspalı mánidegi sóz hám diz-
beklerdi qollanıwda itibarlı hám dıqqatlı bolıw talap etiledi.
Rásmiy xatlar tilinde anıqlıq hám qısqalıq tiykarǵı 
ólshem esaplanadı. Bunday xatlar tili hám stili nızamlar 
tiline qoyılatuǵın talaplar dárejesinde bolıwı zárúr.
Xızmet xatları eki nusqada jazıladı hám qol qoyıladı. 
Birinshi nusqa jiberilip, ekinshi nusqa mákemeniń ózinde 
saqlanadı. Eger xat eki hám onnan artıq jerge jiberilse, 
xat jiberip atırǵan tiykarǵı mákeme yamasa baslıq 
xızmetkerdiń atınan soń basqaları beriledi. Bir ǵana 
hújjette onı alıwshılardıń atı tórtewden aspawı kerek. 

---

258
Xızmet xatları, ádette, mákeme atına jiberiledi. Tek ǵana 
máseleniń sheshiliwi tikkeley baslıqqa baylanıslı bolsa, 
xat baslıq atına jiberiliwi múmkin. 
Xızmet xatlarında tekst ushın tema úlken áhmiyetke 
iye. Olar hújjettiń qısqasha mazmunın, yaǵnıy xat ne 
haqqında ekenligin kórsetedi. Máselen: «Mektep remontı 
ushın qosımsha qarjı ajıratıw haqqında», «Tólemlerge 
kepillik beriw haqqında». Tekst ushın temalardıń anıq 
hám qısqa beriliwi is júrgiziwde bir qansha qolaylıq 
jaratadı. 
Tema bir dizbekten ibarat bolıp, xat tekstinen aldın 
shep tárepinde jaylasadı. Ádette, tema «haqqında» 
yamasa «tuwralı» sıyaqlı kómekshi sózler járdeminde 
juwmaqlanadı.
Tema eki qatardan aspawı kerek.
Xızmet xatları tekstinen soń xatqa qol qoyıwshı baslıq 
lawazımınıń atı anıq kórsetiliwi kerek. Eger xat blankada 
jazılmaǵan bolsa, xattıń qol qoyılatuǵın bóliminde 
lawazım atınan tısqarı mákeme atı da tolıq kórsetiledi.
Hújjetke mákeme baslıǵı tárepinen qol qoyıladı. 
Is júrgiziw procesinde ayırım xatqa baslıq wazıypasın 
orınlawshı shaxs yamasa onıń orınbasarı xatta 
belgilengen lawazım atı aldına sızıqsha qoyıp (orınbasar 
qol qoyǵanlıǵın túsindirip atırǵanday) qol qoyadı. Bul 
is júrgiziwde juwapker bolǵan shaxs tiyisli kórsetpeden 
xabardar emesligin kórsetedi. Xattı tayarlaw barısında 
dúziwshi xatqa kim qol qoyıwın aldınan biliwi kerek. 
Baslıq bolmaǵan jaǵdaylarda sonday wákillikke iye 
bolǵan shaxs, yaǵnıy onıń wazıypasın orınlawshı yamasa 
orınbasarı, lawazımı anıq kórsetilgen halda («direktor 
wazıypasın atqarıwshı», «direktor orınbasarı» túrinde) 
qol qoyıwı múmkin.

---

259
Xatta bayan etilgen máseleler boyınsha juwapkershilik 
bir neshe shaxsqa júklengen bolsa, qollar sanı eki yamasa 
onnan artıq bolıwı múmkin (máselen, tólem haqqındaǵı 
kepillik xatta, qarjı hújjetlerinde).
Xatta qollar belgili tártip tiykarında, yaǵnıy iyelep 
turǵan lawazımına qaray jaylasadı. Qol tańbasınan soń qol 
qoyıwshınıń familiyası qawısqa alınbay, atı hám ákesiniń 
atınıń bas háripleri familiyadan aldın jazıladı, máselen:
Kárxana direktorı: (qolı) B.S.Joldasbaev
Bas esapshı: 
(qolı) T.A.Saylawbaev
Eger xatqa qanday da bir hújjet qosımsha etilip 
atırǵan bolsa, xattıń tómengi bólimi shep tárepi qaptalına 
«Qosımsha» sózi jazıladı, soń tártip sanı qosımsha etilip 
atırǵan hújjetler atı, nusqası hám beti kórsetilgen halda 
beriledi. Hárbir qosımsha etilip atırǵan hújjet atı óz aldına 
qatarda jaylasadı. 
«Qosımsha» sóziniń astınan heshqanday jazıw 
jazılmaydı, máselen:
Qosımsha: 1. «Qaraqalpaqbalıq» basqarması kárxanası 
menen dúzilgen shártnama nusqası qaraqalpaq hám inglis 
tilinde – 3 bet, 1 nusqa.
2. «Qaraqalpaqbalıq» basqarması qánigeleri juwmaǵı 
5 bet, 1 nusqa.
Xat tekstinde berilgen qosımshanıń bar ekenligi 
tómendegidey beriliwi múmkin.
Qosımsha: _________ bette___________ nusqada
Usı rekvizit blankada tayar halda da bolıwı múmkin.
Eger qosımsha etilip atırǵan hújjet áhmiyetli bolsa, 
yaǵnıy tiykarǵı maqset usı hújjetti belgili shólkemge 
jetkeriw bolsa, bunday hújjetler óz aldına qosımsha xatlar 
járdeminde jiberiledi. 

---

260
Xatlardıń ózine tán ózgesheliklerinen jáne biri sonda, 
olardıń atı (kepillik xatı, qosımsha xat, usınıs xatı, soraw 
xatı hám basqalar) jazılmaydı. Olardıń qanday xat 
ekenligi tekst mazmunınan bilinip turadı. Biz tómende 
is júrgiziwde keń tarqalǵan xat túrlerin óz aldına kórip 
shıǵamız.