Qoplama ravonligini zamonaviy uslublar yordamida tadqiq qilish Sarmanov J. (magistrant)

Qoplama ravonligini zamonaviy uslublar yordamida tadqiq qilish

Sarmanov J . (magistrant),

Ilmiy raxbar Yunusov A.

Yurtimizda avtomobil yo’llari sohasi jadallik bilan rivojlanayotgan bugungi kunda, avtomobil yo’llari qoplamalari ravonligini baholash qurilmalariga bo’lgan talab ham oshmoqda. Biz ushbu maqolamiz orqali avtomobil yo’llari qoplamalari ravonligini IRI metodi bo’yicha tadqiq qildik. Bugungi kunda avtomobil yo’llari qoplamalari ravonligini baholash rivojlangan mamlakatlarda IRI metodi ko’p qo’llanilmoqda.
Qoplama ravonligini baholashda biz niveler yordamida ekspriment o’tkazdik. Sanoqlarni har 0.25 metrda o’lchab olamiz.[1] Olingan sanoqlarni qayd qilish jurnaliga yozib boramiz. Instrument balandligi o’zgarganda quyidagi ifoda orqali uning balandligini topamiz:
IH_new= IH_old +R_new-R_{old (1)}
Bu yerda:
IH_new va IH_old - hozirgi va oldingi instrument balandliklari;
R_new va R_old - instrumentdan olinga hozirgi va oldingi sanoqlar.
Buning uchun quyidagi matematik ifoda formula orqali profil balandligini topamiz:
P_i=IH-R_{I (2)}
Bu yerda:
P_i- profil balandligi (i= 1,2,3, …),
IH- Instrument balandligi; IH₁=1060, IH₂=1074, …
R_i – olingan sanoq i chi nuqtagacha; R_i=964,963,.....
Hisob kitob jarayonini quyidagicha olib boriladi:
P_i=IH-R_I=1060-964=96 P_i=IH-R_I=1060-963=97
1-jadval. Nivelir yordamida olingan sanoqlar

Lane 1				Lane 2
Readings	Yi	Yi^2	d^2	Readings	Yi	Yi^2	d^2
0,5	-	-	0,25	-0,5	-	-	0,25
-1	1,5	2,25	1	0	-0,5	0,25	0
0,5	-2	4	0,25	0,5	-0,5	0,25	0,25
0	0,5	0,25	0	0	0,5	0,25	0
0	0	0	0	-1	1	1	1
0	0	0	0	1	-2	4	1
-0,5	0,5	0,25	0,25	0	1	1	0
-1	0,5	0,25	1	0,5	-0,5	0,25	0,25
1	-2	4	1	-0,5	1	1	0,25
0	1	1	0	0	-0,5	0,25	0
Sum	0	12	3,75	Sum	-0,5	8,25	3

₍₃₎
Bu yerda:
SV- Slope Variance
Y_i-ikki sanoq orasidagi masofa 1ft(305 mm)
n- intervallar soni
SV=[557-1/222(-1)²]/221=2,52
2-jadval. 3 metrli reykada olingan sanoqlar
3 -metrli reyka yordamida olingan
natijalardan shuni xulosa qilishimiz mumkinki, biz olgan natijalarni IRI klassifikatsiyasi bo’yicha juda yaxshi deb baholashimiz mumkin. Chunki biz oligan sanoqlarni hisoblab chiqqanimizda 2.52 qiymatini oldik. Biz jadval orqali buni baholashimiz mumkin.[2] Uch metrli reyka yordamida olingan sanoqlarning esa 100 tasidan sanoqlar natijasi 5 tasida ravonlik qiymati 3 dan oshdi, 95 % qiymat 3 va undan kam bo’lgani sababli avtomobil yo’li qoplamasi juda yaxshi ekanini
ko’rsatmoqda. Qoplama turi esa mukammal degan xulosaga kelishimiz mumkin. Ushbu natija I toifa avtomobil yo’llari qoplamasi ravonligi talablariga javob beradi.[3]
3-jadval. Yo’l qoplamasi ravonligini IRI bo’yicha baholash

Harakat jadalligi, avt/sut	Yo’l toifasi	Qoplama turi	Chegaraviy ruxsat etilgan bo’ylama ravonlik ko’rsatkichi, sm/km	Chegaraviy ruxsat etilgan bo’ylama ravonlik ko’rsatkichi, IRI, m/km	Ruxsat etilgan 3 metrli reykani oralig’idagi bo’chliqlar soni, SHNQ 3.06.03-2008da ko’rsatilganidan ortiq, %
			PKRS-2U
7000 ortiq	I	Mukammal	540	3	6
3000-7000	II		660	3.5	7
1000-3000	III	Mukammal	860	4	9
		Yengillashtirilgan	1100	4.5	12
500-1000	IV	Yengillashtirilgan	1200	5	14
200-500		O’tuvchi	-	5.5	-
200 gacha	V	Quyi	-	6	-

Adabiyotlar:

1. 
   ШНК 3.06.03-08. Автомобильные дороги. Нормы строительства. Ташкент, 2007. – 137 c.
   
2. 
   ГОСТ 30412-96. Дороги автомобильные и аэродромы. Методы измерений неровностей оснований и покрытий. – М., 1996. – 9 с.
   
3. 
   Могильный К.В., Чванов В.В., Красиков О.А. Требования к ровности дорожных оснований и покрытий. Методы и средства измерений неровностей / К.В. Могильный, В.В. Чванов, // ДОРОГИ И МОСТЫ.