Qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilishning ustuvor yo’nalishlari reja

Sudyalarga gayriqonuniy tarzda ta’sir o`tkazishga yo`l qo`ymaslik bo„yicha ta’sirchan choralar ko„rish. O’tgan yillar davomida sud xuquq tizimini tubdan isloh qilish, jamiyatni demokratlashtirishning tarkibiy kismi sifatida sudlarni xolisligi va mustaqilligini mustahkamlash, qonun ustuvorligini, inson xuquq va erkinliklari ishonchli himoyalanishini ta‘minlash bo’yicha izchil ishlar amalga oshirildi. Xususan, sud xokimiyatini bosqichma-bosqich mustaxkamlab borish, sudning mustaqilligini ta‘minlash, uni sobiq tuzumda bo’lgani kabi qatag’on quroli va jazolash idorasi sifatidagi organ emas, balki inson va fuqaro xuquq va erkinliklarini ishonchli himoya na muxofaza etishga xizmat kiladigan tom manodagi mustaqil davlat institutiga aylantirishga qaratilgan keng ko’lamli tashkiliy-xuquqiy chora-tadbirlar amalga oshirildi.

Xokimiyatlar bo’linishiga oid konstitutsiyaviy printsipni izchil amalga oshirish maqsadida 2000 yil 14 dekabrda ‘Sudlar to’g’risida’gi Qonun yangi taxrirda qabul kilindi, shuningdek, bu davrda jinoyat-protsessual, fuqarolik-protsessual qonunchiligiga tegishli o’zgartish va qo’shimchalar kiritildi. Bu esa o’z navbatida, sud tizimini ijro etuvchi xokimiyat organlari nazorati va ta‘siridan chiqarish imkonini berdi.

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 112-moddasidan kelib chiqqan xolda, ‘Sudlar to’g’risida’gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining 4-moddasida sudyalarning mustaqilligi, ularning faqat qonunga bo’ysunishi, sudyalarning odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatiga biroi-bir tarzda aralashishga yo’l qo’yilmasligi va bunday aralashuv qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo’lishi belgilab qo’yildi. Ushbu xuquq O’zbekiston qo’shilgan Inson xuquqlari umumjaxon deklaratsiyasining 10- moddasida va xalqaro xuquqning boshqa xujjatlarida ham mustaxkamlangan.

Amaldagi qonunchilikka asosan sudyalarning daxlsizligi sud mustaqilligining muxim kafolatidir, daxlsizlik qonunga muvofiq ularning turar joyiga, xizmat xonasiga, foydalanadigan transport va aloqa vositalariga, xat-xabarlariga, unga tegishli mulklar va xujjatlarga ham taalluqlidir. Shuningdek, sudyalar maslaxatlashuvining sir tutilishi va uni oshkor kilinishining taqiqlanishi sudyalar mustaqilligi, ularning beg’arazligi va xolisligining eng muxim kafolatidir.

Bundan tashqari, sudyaga nisbatan jinoyat ishi faqat O’zbekiston Respublikasi

Bosh prokurori tomonidan qo’zg’atilishi mumkin. Sudya O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, xibsga olinishi mumkin emas.

Sudyalar mustaqilligining asosiy kafolatlari ‘Sudlar to’g’risida’gi Qonunda mustaxkamlangan. Qonunning 67-moddasiga binoan:

ularni qonunda belgilangan tartibda sudyalikka saylash, tayinlash va

sudyalikdan ozod qilish;

• 
  ularning daxlsizligi;
  

-qaror chiqarish chog’ida sudyalar maslaxatining sir tutilishi va uni oshkor qilishni talab etishning taqiqlanishi;

• 
  sudga xurmatsizlik yoki muayyan ishlarni xal qilishga aralashganlik, sudyalar daxlsizligini buzganlik uchun javobgarlik;
  
• 
  sudyaga davlat xisobidan uning yuksak maqomiga munosib moddiy va ijtimoiy ta‘minot berish ta‘minlanadi.