Qon sporalilarga umumiy tavsif Qon sporalilar turkumi vakillari xo’jayin almashtirib rivojlanadigan, odam va issiq qonli hayvonlarning eritrotsitlarida parazitlik qiluvchi 100 ga yaqin turni o’z ichiga oladi

Odam organizmida bezgak kasalini paydo qiluvchi Plasmodium avlodining 4 turi (P. vivax, P. malariae, P. falciparum, P. ovale) uchraydi. Ular bir – biridan ayrim morfologik va biologik xususiyatlari bilan farq qiladi. P. malariae turida jinssiz sikl, binobarin bezgakning huruj qilishi har 72 soatda takrorlanib turadi. Shuning uchun bu tur paydo qiladigan kasallik 4 kunlik bezgak deyiladi. P. vivax juda keng tarqalgan qon paraziti bo‘lib, shizogoniya har 48 soat davom etadi, bezgak ham har 3 kunda huruj qilib turadi. P. falciparum parazitida shizogoniya 24 yoki 48 soat davom etadi, lekin bezgak huruji uzoq davom etishi sababli eng xavfli hisoblanadi. P. falciparum paydo qilgan kasallik tropik bezgak deb ataladi. P. ovale faqat Afrikada uchraydi. Plasmodium malariae Plasmodium malariae. Bu plazmodiy parazitlarining bir necha turlaridan biri. Dunyo bo'ylab topilgan bo'lsa ham, u  P. falciparum yoki P. vivax ga nisbatan xavfsizroq bo’lganligi sababli "yaxshi bezgak" deb nomlangan. Bunga sabab boshqa bezgak parazitlarining qaytalanish muddati ikki kunni tashkil etsa, bu parazit uch kundda qayta xuruj qiladi. Bezgak 2000 yil oldin Yunon va Rim tsivilizatsiyalaridan beri tan olingan, turli xil isitma kasalliklari dastlabki yunonlar tomonidan tasvirlangan. 1880 yilda Alphonse Laveran bezgakning qo'zg'atuvchisi parazit ekanligini aniqladi. Golgining 1886 yildagi batafsil ishi ba'zi bemorlarda parazitning 72 soatlik hayot aylanishi bilan bemorda sovuq va isitma holatlari o'rtasida bog'liqlik borligini ko'rsatdi. Xuddi shunday kuzatish 48 soatlik sikl bilan parazitlarga nisbatan ham topildi. P. malariae Afrikada ( Saxaraning janubiy qismlari), janubi-sharqiy Osiyoning ko’plab hududlarida, Tinch okeanining g'arbiy orollarida va Janubiy Amerikaning Amazon havzasi hududlarida keng tarqalgan . Endemik mintaqalarda tarqalish darajasi 4% dan 20% gacha, ammo  P. malariae infektsiyalari juda kam xabar qilinganligi haqida dalillar mavjud .

Plasmodium Vivaks odam uchun zararli hisoblanadi. Ushbu parazit takrorlanuvchi bezgakning eng tez-tez uchraydigan va keng tarqalgan sababi hisoblanadi. Plazmodium falciparumga qaraganda kamroq virusli bo'lsa- da,odam bezgak parazitlarining beshta eng xavflisi bo'lgan P. vivax bezgak infektsiyasi ko'pincha splenomegaliya (patologik ravishda kattalashgan taloq )tufayli og'ir kasalliklarga va o'limga olib kelishi mumkin. P. vivaxni urg'ochi Anopheles chivinlari tashuvchilar hisoblanadi; erkaklar tishlamaydilar. Plazmodium vivax asosan Osiyo, Lotin Amerikasi va Afrikaning ba'zi joylarida uchraydi.P. vivax Osiyoda paydo bo'lgan deb ishoniladi, ammo so'nggi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, Markaziy Afrikada yovvoyi shimpanzalar va gorillalar endematik ravishda odam P. vivaxsi bilan chambarchas bog'liq bo'lgan parazitlar bilan kasallangan . Ushbu topilmalar odam P. vivaxining Afrika millatidan ekanligini ko'rsatadi. Osiyo va Janubiy Amerikadagi bezgak kasalligining 65 foizini plazmodium vivaks tashkil etadi . Plazmodium falciparumdan farqli o'laroq , Plazmodium vivax sporogen rivojlanishni amalga oshirishga qodir. Plazmodiylarning barcha o’rganilgan turlarida 14 ta xromasoma, bitta mitixondriya va rudiment holdagi plastida mavjud. Har bir xromasoma uzunligi 500 kilobaz dan 3.5 megabazgacha. Genomining umumiy hajmi olingan, turli xil isitma kasalliklari dastlabki yunonlar tomonidan tasvirlangan. 1880 yilda Alphonse Laveran bezgakning qo'zg'atuvchisi parazit ekanligini aniqladi. Golgining 1886 yildagi batafsil ishi ba'zi bemorlarda parazitning 72 soatlik hayot aylanishi bilan bemorda sovuq va isitma holatlari o'rtasida bog'liqlik borligini ko'rsatdi. Xuddi shunday kuzatish 48 soatlik sikl bilan parazitlarga nisbatan ham topildi