Qo’lyozma huquqida udk 378140141350475 Hamidova Dilbar G`Iyosovna Tayanch- harakatlanish a`zolari sistemasining yoshga oid xususiyatlari va uni o`qitilish metodikasi

3- BOB: NAVOY VILOYATINING TURLI HUDUDLARIDA YASHOVCHI BOLALARNING ANTROPOMETRIK KO`RSATKICHLARI
3.1. Bolalar rivojlanish davrlardagi anatomik-fiziologik xususiyatlari

Bolalik davrida bolaning anatomik-fiziologik xususiyatlari

(3 dan 11 yoshgacha):

Bolaning maktabga ilk o`qishga kеladigan va yangi sharoitlarga o`rganish davri hisoblanadi. Ushbu davrni bolalik va o`smirlik orasidagi o`ziga xos ko`prik, dеb hisoblaydilar. 6-7 yoshda bolalarda asosiy jismoniy rivojlanish ko`rsatkichlari quyidagicha:

Agar bola uzoq vaqtgacha harakatda faol bo`lmasa, unda mushak tarangligi ortib boradi, diqqat zaiflashadi, tеz charchaydigan bo`lib qoladi. Bola darslarda yoki uy vazifalarini bajarishdan ko`ra, boshqa narsalarga ko`p chalg`iydi, notinch bo`ladi. Shu sababli bolalar darslar orasidagi tanaffuslarda yuguradilar, to`polon qiladilar. 2-3 darsdan so`ng 45 daqiqa - 1 soat mobaynida ochiq havoda harakatli o`yinlar va sport mashg`ulotlari o`tkazish tavsiya etiladi. Darslar boshlanishi oldidan ertalabki badan- tarbiya, dars o`rtasida esa jismoniy tarbiya daqiqasi o`tkazilishi maqsadga muvofiqdir.

Bu yoshda maktab yoshigacha bo`lgan bolalarga nisbatan, organizmning tashqi muhit ta'sirlariga chidamliligining bir muncha yuqoriligi qayd etiladi.

O`spirinlik davrida bolaning anotomik-fiziologik xususiyatlari (10-11 yoshdan 14-15 yoshgacha):

Bu davr jadal o`sish va rivojlanish bilan tavsiflanadi va jinsiy yеtilishning boshlanishini o`z ichiga oladi. O`g`il bolalarda ham, qiz bolalarda ham tayanch-harakat apparati davom etadi.

Bu davrda tana harakat a'zolarining bir tеkisda o`smaslik alomatlari ro`y rost ko`rinadi. Oyoq-qo`llarning o`sishi gavdaning o`sishidan ustunlik qiladi, oyoq va qo`llarning bir tеkis o`smayotganligi qayd qilinadi, bu tana nisbatlarining o`zgarishiga olib kеladi. Ko`krak qafasi suyaklarining o`sishi tananing umumiy o`sishidan orqada qoladi. Qiz bolalarda o`gil bolalarga qaraganda, gavdaning bir muncha uzunligi va oyoqning kaltaligi kuzatiladi.

Pubеrtat davrida mushak tizimi tеz sur'atlar bilan rivojlanadi. 14-15 yoshlarga kеlib, bug`im-boylam apparati, mushaklar va paylar hamda skelеt suyaklaridagi tuzilma tabaqalashuvi yuqori darajaga yetadi. Ayniqsa, bu davrda mushaklar jadal o`sadi, 13 yoshdan boshlab, mushaklarning umumiy og`irligi kеskin oshadi. Agar 8 yashar bolada mushaklar butun tana og`irligining qariyeb 27 foizini tashkil qilsa, 12 yashli bolada taxminan 29 foiz, 15 yoshdagi o`smirda esa taxminan 33 foizni tashkil etadi. Mushak to`qimasining og`irligi va hajmining mutloq ko`payishi bilan bir vaqtda, mushaklarning kuchi ham ko`payadi. Mushak kuchining eng oshgan davri - bolalarning 13-14 yoshiga to`gri kеladi.

Mazkur davr uchun nafas a'zolarining ko`rsatkichlari tomonidan nafas soni tеzligining 18-20 gacha siyraklashuvi, o`pkalar hayotiy sig`imining 1800-2500 ml. gacha oshishiga to`g`ri kеladi. Yurak qisqarishlarining tеzligi katta yoshdagi odamlarning ko`rsatgichlariga yaqinlashadi va o`rta hisobda bir daqiqada 80 martani tashkil etadi.

Yuqorida aytib o`tilganidеk, bu yoshda konstitutsiya turi aniqlanadi. Gavda tuzilishining xususiyatlariga ko`ra, uchta asosiy konstitutsional tur - gipеrstеnik, normostеnik va astеnik turlar mavjud bo`lib, bular sportning u yoki bu turi bo`yicha mashg`ulotlarda qatnashishga doir tavsiyanomalarni ham bеlgilab bеradi.

Gipеrstеnik tur - kеng, barvasta qomat, qisqa bo`yin, yumaloq bosh, kеng ko`krak bilan;

Normostеnik tur - risoladagi qomat, kеng yelka kamari, bo`rtib chiqqan ko`krak qafasi bilan;

Astеnik tur - uzun, tor, yassi ko`krak qafasi, uzun bo`yin, uzun va ingichka oyoq-qo`llar, kamar yelkalar, chuzinchoq yuz bilan bеlgilanadi.

O`smir davrda bolaning yoshlarning anotomik-fiziologik xususiyatlari (15 dan 18 yoshgacha):

Mazkur yoshda o`smirlar (o`rtacha) qizlardan 10-12 sm.ga baland va 5-8 kg. ga og`irroq bo`lib, ularning mushaklari massasi butun tana massasiga nisbatan 13 foizga ko`p, tеri osti yog` to`qimalari massasi esa qizlarnikiga qaraganda 10 foizga kam, shuningdеk o`smirlarning gavdasi bir oz kaltaroq, qo`l va oyoqlari qizlarnikiga qaraganda uzunroq bo`ladi.

Taxminan 15-16 yoshlarda inson organizmi rivojlanishining so`nggi yakunlovchi bosqichi boshlanib, u 18-20 yoshlargacha davom etadi.

Sog`liqni saqlash amaliyotida 15 dan 18 yoshgacha bo`lgan bolalar, o`smirlar dеb hisoblanadi. Biologik nuqtai nazardan esa jinsiy yetuklik boshlanishidan to oxirigacha bo`lgan davrdir. O`gil bolalar va qizlar o`rtasida voyaga yetish sur'atlari hamda muddatlarida tafovutlar borligi, bundan tashqari, organizmning rivojlanishida juda katta individual tеbranishlar mavjudligidan Jahon sog`liqni saqlash tashkiloti (JSST) bu davrni juda katta chеgaralarda 10 dan 20 yoshgacha bеlgilagan.

O`smirlik davrida organizmning erkak yoki ayol turi bo`yicha gormonal qayta ko`rilishi va shakllanishi o`z yakunini topadi. Hayot faoliyatining barcha javhalarida jinsiy tafovutlar aniq namoyon bo`ladi. O`gil bolalarda tana tuzilishining o`ziga xos xususiyati kеng yelkalar va ko`krak qafasi, tor chanoq hisoblanadi, tananing butun yuzasida tuklar o`sa boshlaydi. Qiz bolalarning qomatiga yumaloqlik xos, sonlarning aylanasi yеlka kambari aylanasidan oshadi. Suyaklari birmuncha yo`g`on va mustahkam bo`ladi, biroq suyaklanish jarayoni butunlay to`xtaydi. Umurtqa pog`onasi birmuncha baquvvatlashadi, ko`krak g`afasi esa jadal rivojlanishda davom etadi, bu yillarda ular dеformatsiyaga kamroq uchraydi, hatto talaygina kuchdagi zo`riqishlarni ko`tarishga qodir bo`ladi.

Bu davr mobaynida mushak tizimining rivojlanishi, asosan tugallanadi. Qiz bolalarda mushak og`irligi 15 yosh, o`g`il bolalarda esa faqat 18 yoshlarga kеlib kattalarning ko`rsatkichlariga yaqinlashadi. Bunda o`g`il bolalarda mushaklar kuchi qiz bolalarnikidan taxminan 30 foizga ko`proq bo`ladi. Mushaklarning chidamliligi 20-30 yoshgacha orta boradi. Pubеrtat oldi va pubеrtat yoshda o`sish hamda rivojlanishdagi kеchadigan jarayonlar, ayrim hollarda o`smir salomatligiga noqulay ta'sir ko`rsatish ehtimoli bor. Ushbu davrning tibbiy muammosi ham ana shunda. Buning boisi, ayrim a'zolar va tizimlarning rivojlanishi bir vaqtning o`zida kеchmaydi ayrim a'zolarning yеtilishi umumiy rivojlanishning borishidan ilgarilab kеtadi, boshqalari esa aksincha kеchikadi, buning natijasida organizmning optimal faoliyat ko`rsatishi vaqtincha buziladi. Sog`lik holatida «o`smirlik tufayli» chеtga siljishlar yuzaga kеladi. Ko`pincha ular yurak-tomirlar tizimi faoliyatida namoyon bo`ladi va yurakning o`sishi tomir tizimining rivojidan ilgarilab kеtganda yoki undan orqada qolganda kuzatiladi. Ko`pchilik hollarda, organizmning shakllanishi tugallangandan so`ng bu funktsional buzilishlar bardam topadi, shifokor tomonidan dinamik tarzda kuzatuv amalga oshirilishida, zarurat bo`lganda siljishlar bartaraf qilinishi kеrak.

3.2. Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxona hududlari atrofida yashovchi bolalarning antropometrik ko`rsatkichlari.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi

I-bolalik davr qiz bolalarning antropometrik ko`rsatgkichlari

Yangi tug`ilgan (qiz) chaqaloqlarning bo`y uzunligi 46,0 smdan 56,0 smgacha, o`rtacha-50,2 smga teng. Tana o`g`irligi 2700g dan 4000g gacha, o`rtacha-3348g ga teng. Bosh aylanasining o`lchami 34,0 smdan 36,0 smgacha, o`rtacha-35,0 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 32,0 sm dan 34,0 sm gacha, o`rtacha-33,0 smga teng.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi I-bolalik davr qiz bolalarning bo`y o`lchamlari 102,0 smdan 117,0 smgacha. o`rtacha – 107,2±19,5 smga teng. Bu yoshdagi qiz bolalarning tana og`irligi 15,5 kgdan 21,0 kg gacha, o`rtacha–17,7±0,47 kgga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 48,0 smdan 60,0 smgacha, o`rtacha-51,1±1,0 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 52,0 smdan 59,0 smgacha, o`rtacha–54,8±1,6 smga teng (ilova-5).

Ushbu hududda yashovchi I-bolalik davr qiz bolalarning chaqaloqlarga nisbatan bo`y o`lchamlari 2,1 marta, o`g`irligi 5,5 marta, bosh aylanasi 1,4 marta va ko`krak aylanasi 1,6 martaga oshganligi kuzatildi.

Sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi qiz bolalarning antropometrik ko`rsatgichlardagi o`sish tezligi o`spirin davrida kuzatilib: bo`y uzunligi 53,2%, og`irligi 80,0%, bosh aylanasi 31,5%, ko`krak aylanasi uzunligi 39,8% ga teng.

Ushbu guruh bolalarning harakat tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasida (L.Muzaffarova) yassi oyoqlik kuzatilgan bo`lsa, ikkitasida (G. Toshtemirova, S.Madatova) skolioz (umurtqaning patologik qiyshayishi) aniqlandi.

Shunday qilib, bu guruh qiz bolalarning kasallanish darajasi 23,1% ga teng.
Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi

I-bolalik davr o`g`il bolalarning antropometrik ko`rsatkichlari

Yangi tug`ilgan (o`g`il) chaqaloqlarning bo`y uzunligi 46,0 smdan 56,0 smgacha, o`rtacha-50,7 smga teng. Tana o`g`irligi 2700g dan 4000g gacha, o`rtacha-3494g ga teng. Bosh aylanasining o`lchami 34,0 smdan 36,0 smgacha, o`rtacha-35,0 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 32,0 sm dan 34,0 sm gacha, o`rtacha-33,0 smga teng.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi I-bolalik davr o`g`il bolalarning bo`y o`lchamlari 99,0 smdan 110,0 smgacha. O`rtacha–105,0±1,1 smga teng. Og`irligi 16,0 kgdan 21,0 kggacha, o`rtacha – 18,1±0,5 kgga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 50,0 smdan 60,0 smgacha, o`rtacha bosh aylanasi 52,2±0,6 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 54,0 sm dan 60,0 smgacha, o`rtacha–56,0±0,6 smga teng (ilova-6).

Sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi I- bolalik davr o`g`il bolalarning chaqaloqlarga nisbatan bo`y o`lchamlari 2,1 marta, o`g`irligi 5,6 marta, bosh aylanasi 1,49 marta va ko`krak aylanasi 1,69 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`g`il bolalarning antropometrik ko`rsatgichlardagi o`sish tezligi o`spirin davrida: bo`y uzunligi 52,2%, og`irligi 80,6%, bosh aylanasi 32,9%, ko`krak aylanasi uzunligi 40,1% ga teng.

Bu guruh bolalarning harakat tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasida (A.Elmurodov) yassi oyoqlik kuzatilgan bo`lsa, bittatasida (A.Abdullayev) ko`krak qafasi defarmatsiyasi, ya`ni bolaning to`sh suyagi oldinga chiqqanligini kuzatdim, bittasida (Z.Zokirov) raxit kasalligidan keyingi suyak qiyshayishi asorati (O-shaklidagi oyoq) aniqlandi (1-rasm). I-bolalik davr o`g`il bolalarning kasallanish darajasi 27,3%ga teng.

1-rasm Raxit kasalligida O-shaklidagi oyoq

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi

II- bolalik davr qiz bolalarning antropometrik ko`rsatkichlari

Ishlab chiqarish korxonalari hudidida yashovchi II-bolalik davr qiz bolalarning bo`y o`lchamlari 111,0 smdan 128,0 smgacha, o`rtacha-121,1±1,05 smga teng, og`irligi 17,0 kgdan 30,0 kggacha, o`rtacha -21,7±0,81 kgga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 50,0 sm dan 55,0 smgacha, o`rtacha–52,5±0,31 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 52,0 smdan 61,0 smgacha, o`rtacha–55,9±0,56 smga teng (ilova-7).

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi II- bolalik davr qiz bolalarning chaqaloqlarga nisbatan bo`y o`lchamlari 2,4 marta, o`g`irligi 6,8 marta, bosh aylanasi 1,5 marta va ko`krak aylanasi 1,7 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi qiz bolalarning antropometrik ko`rsatgichlardagi o`sish tezligi ikkinchi bolalik davrida: bo`y uzunligi 11,4%, og`irligi 18,4%, bosh aylanasi 2,7%, ko`krak aylanasi uzunligi 2,0% ga oshadi.

Bolalarning harakat tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasida (F.Ibotova) yassi oyoqlik kuzatildi. Ularning kasallik varaqasini tekshirganimizda ikkitasida (S.Ibodullayeva va D.Qo`ldosheva) gijjasi (gelment) borligi, ikkitasi (T.Eshmirzayeva va A.Mansurova) miopiya (kuz) bilan kasallanganligi, ikkitasida esa (S.Ibodullayeva va S.Ismoilova) kareys (tish kasalligi) borligi, bittasi (G.Aslonova) animiya (kamqonlik) bilan kasallanganligi kuzatildi. Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi II-bolalik davr qiz bolalarning kasallanish darajasi 40,0%ga teng.
Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalarda yashovchi

II- bolalik davr o`g`il bolalarning antropometrik ko`rsatkichlari

Kuzatishlar shuni ko`rsatdiki, Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi II-bolalik davr o`g`il bolalarning bo`y o`lchamlari 116,0 smdan 130,0 smgacha, o`rtacha – 123,5±0,9 smga teng. Og`irligi 17,0 kgdan 28,0 kggacha, o`rtacha – 22,9±0,66 kgga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 49,0 smdan 55,0 smgacha, o`rtacha – 52,9±0,36 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 53,0 smdan 65,0 smgacha, o`rtacha – 57,1±0,72 smga teng(ilova-8).

Shunday qilib, sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi II- bolalik davr o`g`il bolalarning bo`y o`lchamlari 2,5 marta, o`g`irligi 7,2 marta, bosh aylanasi 1,51 marta va ko`krak aylanasi 1,73 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`g`il bolalarning antropometrik ko`rsatgichlardagi o`sish tezligi ikkinchi bolalik davrida: bo`y uzunligi 15,0%, og`irligi 20,9%, bosh aylanasi 1,3%, ko`krak aylanasi uzunligi 2,0% ga teng.

Bolalarning harakat tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda ikkitasida (I.Xudoyberdiyev va J.Xoliqov) yassi oyoqlik kuzatildi. Ularning kasallik varaqasini tekshirganimizda uchtasida (I.Xudoyberdiyev, X.Komilov va N.Raxmonov) gijjasi borligi, bittasi (SH.Ibodullayev) endemik zob bilan og`riganligi, bittasida esa (I.Xudoyberdiyev) kareys borligi, bittasi (N.Raxmonov) animiya (kam qonlik) , ikkitasida (R.Shuxratov va A.Ne`matov) o`ng skolioz, bittasida (S.O`tkirov) kriptorxizm bilan kasallanganligi kuzatildi.

Ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi II-bolalik davr o`g`il bolalarning kasallanish darajasi 52,4% ga teng

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi

o`spirin qiz bolalarning antropometrik ko`rsatkichlari

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi o`spirin qiz bolalarning bo`y o`lchamlari 140,0 smdan 161,0 smgacha, o`rtacha-151,0±1,07 smga teng. Og`irligi 28,0 kg dan 53,0 kggacha, o`rtacha-40,7±1,27 kgga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 51,0 smdan 58,0 sm gacha o`rtacha – 54,7±0,36 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 63,0 smdan 83,0 smgacha, o`rtacha–73,7±1,02 smga teng (ilova-9).

O`spirin qiz bolalarning chaqaloqlarga nisbatan bo`y o`lchamlari 3,02 marta, o`g`irligi 12,7 marta, bosh aylanasi 1,6 marta va ko`krak aylanasi 2,2 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`spirin qiz bolalarning o`sish tezligi bu davrida, bo`y uzunligi 19,9%, og`irligi 46,6%, bosh aylanasi 4,0%, ko`krak aylanasi uzunligi 24,1% ga teng.

Bu guruh bolalarning harakat tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasida (D.Farmonova) yassi oyoqlik kuzatildi. Ularning kasallik varaqasini tekshirganimizda uchtasida (N.Obloqulova, Sh.O`ktamova va Z.Eshmurodova) miopiya (yaqindan ko`rish), uchtasida (Yu.Abduraxmonova, G.Ibragimova va S.Rustamova) endemik zob bilan og`riganligi, ikkitasida esa (G.Ro`ziqulova, Yu.Ne`matova) gaymarit (gaymar bo`shligining yalig`lanish) kasalligi borligi, bittasi (A.Tolmasova) tanzilit (angina), bittasida (S.Razzoqova) o`ng skolioz (umurtqa qiyshayishi) aniqlandi (2-rasm).

Bu hududda yashovchi o`spirin qiz bolalarning kasallanish darajasi 42,3% ga teng.

2-rasm Umurtqa pog`onasining o`ng skoliozi

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi

o`spirin o`g`il bolalarning antropometrik ko`rsatkichlari

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi o`spirin o`g`il bolalarning bo`y o`lchamlari 135,0 smdan 174,0 smgacha, o`rtacha – 152,7±1,9 smga teng. Og`irligi 30,0 kg dan 74,0 kggacha, o`rtacha – 44,4±2,16 kgga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 52,0 smdan 58,0 smgacha, o`rtacha – 55,0±0,29 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 56,0 smdan 92,0 smgacha, o`rtacha – 75,0±1,8 smga teng (ilova-10).

Sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`spirin o`g`il bolalarning chaqaloqlarga nisbatan bo`y o`lchamlari 3,1 marta, og`irligi 13,9 marta, bosh aylanasi 1,6 marta va ko`krak aylanasi 2,3 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`spirin o`g`il bolalarning o`sish tezligi ikkinchi bolalik davriga nisbatan bo`y uzunligi 19,1%, og`irligi 48,4%, bosh aylanasi 3,8%, ko`krak aylanasi uzunligi 23,8% ga teng.

Bolalarning harakat tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasida (O`.Tursunov) yassi oyoqlik kuzatildi. Ularning kasallik varaqasini tekshirganimizda uchtasida (N.Hamidov, O`.Tursunov va A.Karomatov) miopiya (yaqindan ko`rish), to`rttasida (B.Boxodirov, M.Normo`minov, Sh.Amonqulov va U.Erkayev) endemik zob kasalligi bilan og`riganligi, bittasi esa (B.Sharipov) gaymariti (gaymar bo`shlig`ining yallig`lanishi) kasalligi borligi kuzatildi.

O`spirin o`g`il bolalarning kasallanish darajasi 33,3% ga teng.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi

o`smir qiz bolalarning antropometrik ko`rsatkichlari

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi o`smir qiz bolalarning bo`y o`lchamlari 146,0 smdan 172,0 smgacha, o`rtacha – 160,6±1,82 smga teng.Og`irligi 39,0 kgdan 65,0 kggacha, o`rtacha – 51,2±1,82 kgga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 54,0 smdan 60,0 smgacha, o`rtacha 56,0±0,42 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 82,0 smdan 91,0 smgacha, o`rtacha -84,9±0,63 smga teng (ilova-11).

Sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`smir qiz bolalarning chaqaloqlarga nisbatan bo`y o`lchamlari 3,2 marta, o`g`irligi 16,0 marta, bosh aylanasi 1,7 marta va ko`krak aylanasi 2,6 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`smir qiz bolalarning o`sish tezligi o`smir bolalik davriga nisbatan, bo`y uzunligi 6,0%, og`irligi 20,5%, bosh aylanasi 2,3%, ko`krak aylanasi uzunligi 13,2% ga teng (1-2 diagramma).

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi

qiz bolalarning tana bo`yi indeksi

1-diagramma

uzunlik (bo`yi) yoshiga nisbatan

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi

qiz bolalarning tana vazni (kg) indeksi

2-diagramma

og`irlik (vazn ) yoshiga nisbatan

Bu hududda yashovchi bolalarning harakat tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasida (S Shodiyeva) yassi oyoqlik, to`rttasida (D.Narzullayeva, M.Islomova, M.Yusupova va Y.Jo`rayeva) o`ng skolioz, ikkitasi (Z.Muxtarova va R.Negmatova) chap skolioz, bittasi(M.Nematova) chap yelkasi o`ng yelkasiga nisbatan 1 sm (o`mrov suyagi) uzunligi kuzatildi. Ularning kasallik varaqasini tekshirganimizda ikkitasi (M.Hamidova va S.Obloqulova) miopiya (ko`z kasalligi) bilan kasallanganligi kuzatildi.

Ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`smir qiz bolalarning kasallanish darajasi 58,8% ga teng.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi o`smir o`g`il bolalarning antropometrik ko`rsatkichlari

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi o`smir o`g`il bolalarning bo`y o`lchamlari 158,0 smdan 181,0 smgacha, o`rtacha – 168,3±1,06 smga teng. Og`irligi 42,0 kgdan 76,0 kg gacha, o`rtacha – 53,0±1,56 kg ga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 53,0 smdan 59,0 smgacha, o`rtacha – 56,0±0,3 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 75,0 smdan 99,0 smgacha, o`rtacha – 83,3±1,1 sm ga teng (ilova-12).

Sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`smir o`g`il bolalarning chaqaloqlarga nisbatan bo`y o`lchamlari 3,4 marta, og`irligi 16,6 marta, bosh aylanasi 1,61 marta va ko`krak aylanasi 2,5 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`smir o`g`il bolalarning o`sish tezligi o`smir bolalik davriga nisbatan, bo`y uzunligi 9,3%, og`irligi 16,2%, bosh aylanasi 1,8%, ko`krak aylanasi uzunligi 8,8% ga teng (3-4 diagramma).

Ushbu guruh bolalarning harakat tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda to`rttasida (Sh.G`aybullayev, M.Sobirov, A.Nishonov va O.Shodiyev) o`ng skolioz kuzatildi, bittasida (Sh.Muxiddinov) yassi oyoqlik, beshtasida (U.Namozov, H.G`aybullayev, S.Otaqulov, N.Ravshanov va Sh.Toshpo`latov) o`ng skoliozi (umurtqa pog`anasining o`ng tomonga qiyshayishi) 3-rasm.
3-rasm Umurtqa pog`nasining o`ng skaliozi

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalar hududida yashovchi o`smir o`g`il bolalarning kasallanish darajasi 34,5% ga teng.

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi

o`g`il bolalarning tana bo`yi indeksi

3-diagramma

uzunlik (bo`yi) yoshiga nisbatan

Navoiy sanoat ishlab chiqarish korxonalari hududida yashovchi

o`g`il bolalarning tana vazni (kg) indeksi

4-diagramma

og`irlik (vazn) yoshiga nisbatan

3.3. Navoiy viloyati paxta ekish hududlari atrofida yashovchi bolalarning antropometrik ko`rsatkichlari

Navoiy viloyati paxta ekish hududlari atrofida yashovchi

qiz bolalarning (I- bolalik davr) antropometrik o`lchamlari

Yangi tug`ilgan (qiz) chaqaloqlarning bo`y uzunligi 46,0 smdan 56,0 smgacha, o`rtacha-50,2 smga teng. Tana o`g`irligi 2700g dan 4000g gacha, o`rtacha 3348g ga teng. Bosh aylanasining o`lchami 34,0 smdan 36,0 smgacha, o`rtacha 35,0 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 32,0 sm dan 34,0 sm gacha, o`rtacha 33,0 smga teng.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi I- bolalik davr qiz bolalarning bo`y o`lchamlari 97,0 sm dan 112,0 sm gacha, o`rtacha – 104,5±2,0 smga teng. Og`irligi 15,0 kg dan 18,5 kg gacha, o`rtacha – 16,7±0,5 kg ga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 48,0 sm dan 50,0 sm gacha, o`rtacha – 49,0±0,3 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 52,0 sm dan 55,0 sm gacha, o`rtacha – 53,3±0,4 smga teng (ilova-13).

Paxta ekish zonalari atrofida yashovchi I- bolalik davr qiz bolalarning chaqaloqlarga nisbatan bo`y o`lchamlari 2,1 marta, o`g`irligi 5,2 marta, bosh aylanasi 1,4 marta va ko`krak aylanasi 1,6 martagacha oshganligi kuzatildi.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi birinchi qiz bolalik davrda o`sish tezligi quyidagicha kuzatildi: o`spirin qiz bolalarda bo`y uzunligi 51,9%, og`irligi 79,0% bo`lsa, bosh aylanasi 7,1% ga, ko`krak aylanasining uzunligi 38,0% ga teng.

Ushbu guruh bolalarning harakat tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasida (O. Sa`dullayeva) yassi oyoqlik, bittasida (N. Baxtiyorova) chap skolioz kuzatildi.

Bu hududda yashovchi qiz bolalarning kasallanish darajasi 25,0% ga teng.
Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

o`g`il bolalarning (I-bolalik davr)antropometrik o`lchamlari

Yangi tug`ilgan (o`g`il) chaqaloqlarning bo`y uzunligi 46,0 smdan 56,0 smgacha, o`rtacha-50,7 smga teng. Tana o`g`irligi 2700g dan 4000g gacha, o`rtacha 3494g ga teng. Bosh aylanasining o`lchami 34,0 smdan 36,0 smgacha, o`rtacha-35,0 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 32,0 sm dan 34,0 sm gacha, o`rtacha-33,0 smga teng.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi I- bolalik davr o`g`il bolalarning bo`y o`lchamlari 103,0 sm dan 108,0 sm gacha, o`rtacha – 105,8±0,7 smga teng. Og`irligi 15,0 kg dan 18,0 kg gacha o`rtacha – 16,7±0,4 kg ga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 47,0 sm dan 53,0 sm gacha, o`rtacha 50,8±0,8 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 48,0 sm dan 59,0 sm gacha, o`rtacha – 55,4±0,9 smga teng (ilova-14).

Shunday qilib, paxta ekish zonalari atrofida yashovchi I- bolalik davr o`g`il bolalarning chaqaloqlarning o`shish davrida chaqaloqlarga nisbatan bo`y o`lchamlari 2,1 marta, o`g`irligi 5,2 marta, bosh aylanasi 1,4 marta va ko`krak aylanasi 1,6 martaga oshganligi kuzatildi.

Paxta ekish zonalari atrofida yashovchi I-bolalik davr o`g`il bolalarning chaqaloqlarga nisbatan o`sish tezligi: bo`y uzunligi 52,5%, og`irligi 79,0% bo`lsa, bosh aylanasi 31,1% ga, ko`krak aylanasi 40,4% ga oshgan.

Ushbu guruh bolalarning harakat tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasida (A.Hakimov) yassi oyoqlik, kuzatildi.

Bu hududda yashovchi qiz bolalarning kasallanish darajasi 12,5% ga teng.
Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

qiz bolalarning (II- bolalik davr)antropometrik o`lchamlari

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi II- bolalik davr qiz bolalarning bo`y o`lchamlari 105,0 sm dan 123,0 sm gacha, o`rtacha – 114,3±1,1 smga teng. Og`irligi 16,0 kg dan 27,0 kg gacha, o`rtacha – 20,8±0,7 kg ga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 50,0 sm dan 59,0sm gacha, o`rtacha bosh aylanasi 52,9±0,6 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 51,0 sm dan 60,0 sm gacha. o`rtacha – 55,3±0,6 smga teng (ilova-15).

Paxta ekish zonalari atrofida yashovchi II- bolalik davr qiz bolalarning bo`y o`lchamlari chaqaloqlarga nisbatan 2,3 marta, o`g`irligi 6,5 marta, bosh aylanasi 1,5 marta va ko`krak aylanasi 1,7 martaga oshganligi kuzatildi.

Paxta ekish zonalari atrofida yashovchi II-bolalik davr o`g`il bolalarning chaqaloqlarga nisbatan o`sish tezligi: bo`y uzunligi вф 8,6%, og`irligi 19,7% bo`lsa, bosh aylanasi 7,4% ga, ko`krak aylanasi 3,6% ga oshgan.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi II-bolalik davr o`g`il bolalarning chaqaloqlarga nisbatan o`sish tezligi: bo`y uzunligiвф 8,6%, og`irligi 19,7% bo`lsa, bosh aylanasi 7,4% ga, ko`krak aylanasi 3,6% ga oshgan.

Ushbu guruh bolalarning harakat-tayanch a`zosining holati tekshirilganda bittasida (G.Normamatova) yassi oyoqlik, ikkitasi (R.Quvonova va R.Toshqulova) o`ng skoliozi, bittasida (J.Xalilova) egilgan qadiqomat kuzatildi.

II-bolalik davr qiz bolalarning kasallanish darajasi 20,0% ga teng.
Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

o`g`il bolalarning (II- bolalik davr)antropometrik o`lchamlari

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi II-bolalik davr o`g`il bolalarning bo`y o`lchamlari 105,0 sm dan 127,0sm gacha, o`rtacha – 116,1±1,2 smga teng. Og`irligi 18,0 kg dan 29,0 kg gacha, o`rtacha - 21,4±0,7 kg ga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 50,0 sm dan 56,0 sm gacha, o`rtacha – 52,8±0,4 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 48,0 sm dan 62,0 sm gacha, o`rtacha – 56,1±0,8 smga teng (ilova-16).

Viloyat paxta ekish zonalari atrofida yashovchi II- bolalik davr o`g`il bolalarning I bolalik davriga nisbatan bo`y o`lchamlari 2,3 marta, o`g`irligi 6,7 marta, bosh aylanasi 1,51 marta va ko`krak aylanasi 1,7 martaga oshganligi kuzatildi.

Paxta ekish zonalari atrofida yashovchi II-bolalik davr o`g`il bolalarning chaqaloqlarga nisbatan o`sish tezligi: bo`y uzunligi 8,9%, og`irligi 22% bo`lsa, bosh aylanasi 3,7% ga, ko`krak aylanasi 1,2% ga oshgan.

Bu guruh bolalarning harakat-tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasida (M.Majidov) yassioyoqlik, ikkitasi (S.Muxiddinov va J.Rizayev) o`ng skoliozi (umurtqa pog`onasining o`ng tomonga qiyshayishi) 4-rasm kuzatildi.

Paxta ekish zonalari atrofida yashovchi II- bolalik davr o`g`il bolalarning kasallanish darajasi 16,7% ga teng.

4-rasm Umurtqa pog`onasining o`ng skoliozi

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

o`spirin qiz bolalarning antropometrik o`lchamlari

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`spirin qiz bolalarning bo`y o`lchamlari 121,0 sm dan 157,0 sm gacha, o`rtacha – 144,1±2,2 smga teng. Og`irligi 27,0 kg dan 41,0 kg gacha, o`rtacha – 33,8±0,8 kg ga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 51,0 sm dan 58,0 sm gacha, o`rtacha – 54,4±0,4 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 53,0 sm dan 70,0 sm gacha, o`rtacha – 61,8±1,0 smga teng (ilova-17).

O`spirin qiz bolalarning chaqaloqlarga nisbatan bo`y o`lchamlari 2,9 marta, o`g`irligi 10,6 marta, bosh aylanasi 1,6 marta va ko`krak aylanasi 1,9 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`spirin qiz bolalarning II-bolalikga nisbatan o`sish tezligi: bo`y uzunligi 20,7%, og`irligi 38,4% bo`lsa, bosh aylanasi 2,8% ga, ko`krak aylanasi 10,5% ga oshgan.

Ushbu guruh bolalarning harakat-tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasida (S.Usmonova) yassi oyoqlik, ikkitasi (U.Hasanova va S.Xushvaqtova) o`ng skolioz kuzatildi. Ularning kasallik varaqasini tekshirganimizda uchtasi (O.Nematova, P.Po`latova va A.Raximova) allergiya bilan kasallanganligi kuzatildi.

Paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`spirin qiz bolalarning kasallanish darajasi 28,6% ga teng.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

o`spirin o`g`il bolalarning antropometrik o`lchamlari

Paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`spirin o`g`il bolalarning bo`y o`lchamlari 133,0 sm dan 195,0 sm gacha, o`rtacha – 148,2±4,3 smga teng. Og`irligi 31,0 kg dan 43,0 kg gacha. o`rtacha – 37,3±0,8 kg ga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 50,0 sm dan 56,0 sm gacha,-ortacha – 53,7±0,4 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 50,0 sm dan 69,0 sm gacha, o`rtacha – 60,7±1,3 smga teng (ilova-18).

O`spirin o`g`il bolalarning bo`y o`lchamlari 3,0 marta, o`g`irligi 11,7 marta, bosh aylanasi 1,5 marta va ko`krak aylanasi 1,8 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`spirin o`gil bolalarning II- bolalik davriga nisbatan o`sish tezligi: bo`y uzunligi 21,6%, og`irligi 42,6% bo`lsa, bosh aylanasi 1,7 ga, ko`krak aylanasi 7,5% ga oshgan.

Bu guruh bolalarning harakat-tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasi (Sh.Ergashev) o`ng skolioz kuzatildi. Ularning kasallik varaqasini tekshirganimizda ikkitasi (K.Suyunov va J.Qodirov) allergiya bilan kasallanganligi kuzatildi.

Bu atrofda yashovchi o`spirin o`g`il bolalarning kasallanish darajasi 17,6% ga teng.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

o`smir qiz bolalarning antropometrik o`lchamlari

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`smir qiz bolalarning bo`y o`lchamlari 149,0 sm dan 169,0 sm gacha, o`rtacha – 157,5±1,7 smga teng. Og`irligi 40,0 kg dan 60,0 kg gacha, o`rtacha – 51,9±1,7 kg ga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 53,0 sm dan – 58,0 sm gacha, o`rtacha – 55,4±0,4 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 80,0 sm dan 88,0 sm gacha, o`rtacha – 84,2±0,7 smga teng (ilova-19).

Viloyat paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`smir qiz bolalarning bo`y o`lchamlari 3,2 marta, o`g`irligi 16,2 marta, bosh aylanasi 1,6 marta va ko`krak aylanasi 2,6 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`spirin qiz bolalarning II- bolalik davriga nisbatan o`sish tezligi: bo`y uzunligi 8,5%, og`irligi 34,8% bo`lsa, bosh aylanasi 1,8% ga, ko`krak aylanasi 26,6% ga oshgan. (5-6 diagramma).

Ushbu guruh bolalarning harakat-tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda bittasi (S.O`tkirova) o`ng skolioz kuzatildi. Ularning kasallik varaqasini tekshirganimizda ikkitasi (J.Pirmatova va U.Tosheva) allergiya kasalligi bilan kasallanganligi ma`lum bo`ldi.

Paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`smir qiz bolalarning kasallanish darajasi 23,1% ga teng.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

qiz bolalarning tana bo`yi indеksi

5-diagramma
uzunlik (bo`yi) yoshiga nisbatan


Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

qiz bolalarning tana vazni (kg) indеksi

6-diagramma

og`irlik (vazn) yoshiga nisbatan

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

o`smir o`g`il bolalarning antropometrik o`lchamlari

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`smir o`g`il bolalarning bo`y o`lchamlari 148,0 sm dan 186,0 sm gacha, o`rtacha – 171,1±2,9 smga teng. Og`irligi 30,0 kg dan 80,0 kg gacha, o`rtacha – 57,5±3,9 kg ga teng. Bosh aylanasi o`lchamlari 52,0 sm dan 58,0 sm gacha, o`rtacha – 56,0±0,5 smga teng. Ko`krak aylanasi o`lchamlari 74,0 sm dan 97,0 sm gacha, o`rtacha – 84,3±1,8 smga teng (ilova-20).

O`smir qiz bolalarning bo`y o`lchamlari 3,4 marta, o`g`irligi 18,0 marta, bosh aylanasi 1,6 marta va ko`krak aylanasi 2,6 martaga oshganligi kuzatildi.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi o`spirin o`gil bolalarning II-,bolalik o`spiringa nisbatan o`sish tezligi: bo`y uzunligi 13,4%, og`irligi 35,1% bo`lsa, bosh aylanasi 4,1% ga, ko`krak aylanasi 28% ga oshgan. (7-8 diagramma).

Ushbu guruh bolalarning harakat-tayanch a`zosining anatomo-fiziologik holati tekshirilganda ikkitasida (M.Egamov D Suvonov) bittasida (M.Rayxonov) o`ng skolioz kuzatildi. Ularning kasallik varaqasini tekshirganimizda ikkitasi (J.Pirmatova va U.Tosheva) allergiya kasalligi bilan kasallanganligi ma`lum bo`ldi.

Navoiy viloyati paxta ekish hududlarida atrofida yashovchi o`smir o`g`il bolalarning kasallanish darajasi 20,% ga teng.

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

o`g`il bolalarning tana bo`yi indеksi

7-diagramma

uzunlik (bo`yi) yoshiga nisbatan

Navoiy viloyati paxta ekish zonalari atrofida yashovchi

o`g`il bolalarning tana vazni (kg) indeksi

8-diagrama

og`irlik (vazn) yoshiga nisbatan