Qo‘llashi, atom energetikasi hamda katta shaharlar chiqindilarini dunyo okeaniga

17
20
63
100
ИЭС
ГЭС
АЭС
УМУМИЙ
1-rasm. Dunyoda elektroenergiya ishlab chiqarishning strukturasi
Elektroenergiya ishlab chiqaruvchi energetik resurslar hamda elektro-
stansiyalar bo‘yicha dunyo mamlakatlarini
4 guruhga
bo‘lish mumkin.
Ko‘mir, mazut va tabiiy gaz yordamida ishlovchi issiqlik elektrostan-siyalari
bilan ko‘p miqdorda elektroenergiya ishlab chiqaruvchi
birinchi guruh
mamlakatlariga AQSH, ko‘pchilik G‘arbiy Evropa mamlakatlari va Rossiyani
kiritish mumkin.
Mamlakatda foydalaniladigan barcha elektroenergiyani issiqlik elek-
trostansiyalarida ishlab chiqariluvchi
ikkinchi guruh
ga Xitoy, Polsha, Avstraliya
(yoqilg‘i sifatida asosan ko‘mirdan foydalanadi), Meksika, Gollandiya va
Ruminiya mamlakatlari kiradi.
Uchinchi guruh
ga juda ko‘p miqdorda GESlar bilan elektroenergiya ish-

---

21
lab chiqariluvchi quyidagi mamlakatlar kiritilgan: Norvegiya (99,5 %), Bra-
ziliya, Paragvay, Gonduras, Peru, Kolumbiya, SHvetsiya, Albaniya, Avstriya, 
Efiopiya, Keniya, Gabon, Madagaskar, YAngi Zelandiya. Ammo gidroenergetika-
dan foydalanish bo‘yicha Kanada, AQSH. Rossiya va Braziliya mamlakatlari
dunyoda etakchi o‘rinlarni egallaydilar. Hozirgi kunda gidroenergetika
rivojlanayotgan
mamlakatlarda
ham
tez
rivojlanmoqda. 
O‘zbekiston
Respublikasida ham gidroenergetika yordamida elektroenergiya ishlab chiqarish
tez sur’atlar bilan amalga oshirilmoqda. 
Atom energetikasidan ko‘p foydalanadigan
to‘rtinchi guruh
mamlakat-
lariga Fransiya, Belgiya, YAponiya va Koreya Respublikasini kiritish mumkin.
1.3 Dunyo energetikasining yoqilg‘i asoslari.
Dunyo energetikasi yoqilg‘i asoslarini, yoqilg‘i sanoatining 4 tarmog‘i
tashkil qiladi [11].
Neft sanoati.
Hozirgi kunda neft sanoati dunyo yoqilg‘i – energe-tika
sanoatining etakchi tarmog‘i hisoblanadi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda neft zahiralari 86 % ni, qazib olish esa 50 % 
ni tashkil qiladi. Eng katta neftga boy rayonlarni Fors qo‘ltig‘i regioni va Rossiya
tashkil qiladi. Hozirgi kunda dunyoning 80 mamlakatida neft qazib olinadi. Eng
katta neft ishlab chiqaruvchi mamlakatlarga Saudiya Arabistoni, AQSH, Rossiya, 
Eron, Meksika, Xitoy va Venesuelalar kiradi. Neft ishlab chiqaruvchi va neft
mahsulotlarini iste’mol qiluvchi mamlakatlar o‘rtasida juda katta masofa mavjud. 
Neft va neft mahsulotlarini bir mamlakatdan ikkinchisiga etkazib berish uchun
katta masofalarga katta diametrli sifatli po‘latdan tayyorlangan quvurlar
qo‘llaniladi. 
Gaz sanoati.
Gaz sanoati o‘tgan asrning 50 yillaridan rivojlana boshladi. 
Dunyo bo‘yicha gaz iste’mol qilish, umumiy iste’mol qilinadigan energetik
resurslarning 20 % ni tashkil qilib, neft va toshko‘mirdan sung 3 o‘rinni
egallaydi. Ekologik jihatdan gaz eng toza energoresurs hisobla-nadi. Tabiiy gaz

---

22
zahiralari bo‘yicha MDH mamlakatlari, Osiyo, Rossiya va Eron etakchi o‘rinlarni
egallaydilar. 
Dunyo bo‘yicha gaz qazib olish yildan-yilga oshib bormoqda. Hozirgi kunda
qazib olinadigan gazning hajmi 4,0 trl.m
3
ga etib qoldi. Gaz ishlab chiqarish
bo‘yicha dunyodagi
o‘nlikka
Rossiya, AQSH, Kanada, Turkmaniston, Gollandiya, 
Fransiya, O‘zbekiston, Indoneziya, Jazoir, Saudiya Arabistoni mamlakatlari kiradi.
Gaz yoqilg‘isi asosan G‘arbiy Evropa, YAponiya va AQSH mamlakatlariga
eksport qilinadi.