Qo‘llashi, atom energetikasi hamda katta shaharlar chiqindilarini dunyo okeaniga

1. Birlamchi galvanik elementlar
– reagentlar (oksidlanuvchi va tiklovchi) 
ximik energiyasini to‘g‘ridan-to‘g‘ri elektr energiyasiga aylantirib beruvchi qurilma. 
Manba tarkibiga kiruvchi reagentlar, uning ishlash jarayonida sarflanadi va reagentlar
sarflab bo‘lingandan sung uning harakati to‘xtaydi. Hozirgi kunda elektrolit eritmasiz
marganets-ruxli (quruq elementlar-batareykalar) elementlardan ko‘p foydalaniladi. 
2. Tokning ikkalamchi manbasi (akkumulyatorlar)
– tokning tashqi
manbasi elektr energiyasini ximik energiyaga aylantirib beradigan va uni
to‘playdigan qurilmalardir. To‘plangan ximik energiya zarur vaqti yana qaytadan
elektr energiyasiga aylantiriladi. Hozirgi kunda keng tarqalgan akkumulyatorlardan
biri – qo‘rg‘oshinli (yoki kislotali) akkumulyatorlardir.
Bu akkumulyatorlarda elektrolit sifatida 25-30 % li oltingugurt kislotasi
eritmasi, elektrodlar sifatida qo‘rg‘oshin oksidi bilan to‘ldirilgan qurg‘oshin
panjaralari qo‘llaniladi. Bundan tashqari har xil elektron qurilmalar (mobil telefonlar, 
planshetlar, noutbuklar va boshqalar)da asosan katta sig‘imli litiy-ionli va litiy-
polimerli akkumulyalardan foydalaniladi (88-rasm).
88-rasm. 
Vodorod yoqilg‘isida ishlaydigan batareyaga ulangan noutbuk.
3. Elektroximik generatorlar (yoqilg‘i elementlari) –
bu element-larda ximik
energiyani elektr energiyasiga aylantirish jarayoni yuz beradi. Oksidlovchi va
tiklovchi moddalar elementdan tashqarida saqlanadi. Ish jarayonida to‘xtovsiz va

---

150
alohida-alohida elektrodlarga uzatilib turiladi. YOqilg‘i elementining ish jarayonida
elektrodlar sarflanmaydi. Tiklovchi moddalar sifatida suyuq va gaz holatidagi
vodorod-N, metonol-SN
3
ON, metan-SN
4 
lardan foydalaniladi. Oksidlovchi modda
sifatida odatda toza yoki havodagi kislorod-O dan foydalaniladi. Ishqorli elektrolitli
kislorodli-vodorodli elementda ximik energiya elektr energiyasiga aylantiriladi. 
SHunday energoqurilmalar kosmik kemalarda kosmonavtlar va kemani o‘zini
energiya bilan ta’minlashda qo‘llaniladi.