Qo’llanma / "Iqtisodiy ta’limda o’qitish texnologiyasi" seriyasidan Samarqand

Kriminal  iqtisodiyot
  -  qonunning  (birinchi 
navbatda  –  Jinoiy  va  Fuqarolik  kodekslarining) 
to’g’ridan-to’g’ri  buzilishi  va  mulkchilikning  qonuniy 
huquqlariga  tajovuz  qilish  bilan  bog’liq  iqtisodiy 
faoliyat.  
 
  
 

---

 
84 
3§. Xufyona iqtisodiyot faoliyatining oqibatlari. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ijobiy 
oqibatlar 
jumlasiga, 
xufyona 
xo’jalik 
faoliyatining 
barqarorlashtiruvchi  rolini  kiritish  lozim.  Ushbu  barqarorlashtiruvchi  rol 
ayniqsa  buyruqbozlik  iqtisodiyoti  sharoitida  yaqqol  namoyon  bo’ladi. 
«Dastlabki  iqtisodiyot»  qondira  olmaydigan  talab  xufyona  iqtisodiy  faoliyat 
sohasidagi  mahsulot  va  xizmatlar  uchun  barcha  narsalarni  hazm  qiluvchi 
bozorni barpo etadi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda xufyona sektorning katta 
o’lchamlari  ishlab  chiqarishdagi  pasayishlar  va  jahon  bozorlaridagi 
tangliklarni  yumshatish  imkonini  beradi.  Tangik  davrlarida  xufyona  sektor 
mehnatga  haq  to’lash  darajasining  pasayishi  hisobidan  bandlikni  avvalgi 
darajada  saqlab  turishga  qodir:  xufyona  korxona  faoliyat  ko’rsatishining 
asosida ijtimoiy (oilaviy-qarindoshchilik, urug’chilik, milliy) aloqalarni qayta 
tiklash  yotadi.  Bunday  qayta  tiklash  mantiqiga  muvofiq  ishdan  bo’shatishga 
yo’l  qo’yish  –  ijtimoiy  aloqalarning  buzilishi  demakdir. 
Ikkinchidan,
 
xufyona sektorning mavjud bo’lishi oshkora bozorga kirish xarajatlari yuqori 
bo’lganligi tufayli unga talab bo’lmay qolgan tadbirkorlik salohiyatini amalga 
oshirish 
imkonini 
beradi. 
Masalan, 
Limada 
ko’cha  savdogarlari 
foydalanadigan  sotuv  strategiyalari  yuqori  xarajatlar  asosida  marketing  va 
narxni  shakllantirishning  eng  yaxshi  namunalariga  savdo  korxonalarining 
siyosatiga qaraganda juda yaqin. 
 Shunga  qaramay,  iqtisodiyotning  oshkora  va  xufyona  sektorlarining 
parallel ravishda mavjud bo’lishi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga salbiy ta’sir 
ham  ko’rsatadi.  Xufyona  sektorda  texnika  bilan  qayta  jihozlashning 
foydasizligi  tufayli  texnik  taraqqiyot  to’xtab  qoladi  va  umuman  mehnat 
unumdorligi  pasayadi.  Oshkora  iqtisodiyotda  qolgan  iqtisodiy  subyektlarga 
soliq  yuki  ko’payadi:  davlat  tomonidan  ko’rsatiladigan  xizmatlar  xarajatlari 
kam  sonli  soliq  to’lovchilarga  taqsimlanadi.  Bundan  tashqari,  xufyona 
iqtisodiyotning  mavjud  bo’lishi  izchil  makroiqtisodiy  siyosatni  amalga 
oshirish bo’yicha har qanday chora-tadbirlarni samarasiz qiladi.  
 
 
 

---

 
85 
 
Davlatning  (dastlab  Ispaniya,  so’ngra  Italiya  davlatining)  kam 
ishtiroki  va  uning  mahalliy  aholining  turmushini  va  mulkchilik 
huquqlarini  himoyalashni  ta’minlashga  layoqatsizligi  Italiya  janubi 
tarixiy  rivojlanishining  muhim  omillari  bo’ldi.  Davlat  ushbu 
mintaqalarning  uzoqda  joylashganligi  va  o’zi  olib  boradigan  «bo’lib 
ol  va  hokimiyat  o’rnat»  siyosat  tufayli  ularning  mavjudligi  haqida 
shunchaki  unutib  qo’ydi.    Shuning  uchun,  ayniqsa  feodal  huquqning 
bekor  qilinishi  va  mayda  mulkdorlar  sinfining  shakllanishi 
munosabati  bilan  mulkchilik  huquqlarini  tafsirlash  va  shartnomalar 
bajarilishini 
ta’minlashning  davlatning  aralashuviga  muqobil 
mexanizmari talab etildi.