Qo’llanma / "Iqtisodiy ta’limda o’qitish texnologiyasi" seriyasidan Samarqand

 
3-§. Davlatning «muvaffaqiyatsizliklari». 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bozorning  «muvaffaqiyatsizliklari»  bilan  bir  qatorda  davlatning 
«muvaffaqiyatsizliklari»ni  ham  e’tiborga  olish  lozim.  Xususan, 
davlatning quyidagi «muvaffaqiyatsizliklari» ajratiladi: 
-
 
daromadlar  va  xarajatlarning  mos  kelmasligi:
  oddiy  firmadan 
farqli o’laroq, davlatning qat’iy byudjet cheklovi darajasi mutlaq darajadan 
ancha  yiroq,  davlat,  hatto  agar  o’z  zimmasiga  olgan  majburiyatlarni 
bajarishga  qodir  bo’lmagan  taqdirda  ham,  uni  bankrotga  aylantirish  ancha 
mushkul; 
-
 
davlat  faoliyati  samaradorligining  aniq  mezonlari  mavjud 
emasligi:
  firma  uchun  foyda  singari  samaradorlikning  aniq  mezonlari 
mavjud  emasligi  tufayli  davlat  tuzilmalari  ularni  mustaqil  ishlab  chiqilgan 
standartlar bilan almashtiradi va ushbu holatda davlatning faoliyati ularning 
o’zlari  tomonidan  beriladigan  mezonlar  (byudjet  tushumlarining  o’sishi, 
davlat nazoratining ekspansiyasi va h.k.) bo’yicha baholanadi; 
-
 
oldinga qo’yilgan natijalardan farq qiluvchi natijalarga erishish 
ehtimoli: 
axborot  xarajatlari  hamda  monitoring  va  nazorat  xarajatlarining 
o’sishi  amalga  oshirilgan  vazifalarning  oldinga  qo’yilgan  vazifalardan 
muntazam  farq  qilishi  uchun  zamin  yaratadi  (yuqorida  keltirilgan,  unda 
davlatning  kuch  ishlatishdan  xususiy  foydalanishni  cheklashga  urinishi 
uning eskalasiyasiga olib kelishi mumkin bo’lgan model bunga yaqqol misol 
bo’ladi); 
-
 
resurslarning  noteng  taqsimlanishi:   
transaksiya  xarajatlari 
noldan  farq  qilganda  resurslarga  bo’lgan  mulkchilik  huquqlarini 
taqsimlashda  davlat  uchun  adolatlilikning  bir  necha  standartlari  mavjud; 
Pareto  bo’yicha  optimum  bilan  bir  qatorda  quyidagilar  ana  shunday 
standartlar  hisoblanadi:  Kaldora  qoidasi  (agar  resurslarni  taqsimlash 
natijasidan  yutayotgan  tomon  yutqazayotgan  tomonga  yo’qotishlarni 
qoplashga  qodir  bo’lsa,  resurslarni  taqsimlashga  o’zgartirish  kiritishga  yo’l 
qo’yiladi), Rolz qoidasi (eng kam ta’minlanganlarning ahvolini yaxshilovchi 
- resurslarning adolatli taqsimlanishi) va ko’plab boshqa standartlar. 
 
 
 

---

 
117