Qobiliyat va pedagogik qobiliyat haqida tushuncha

BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI.
SAN’ATSHUNOSLIK FAKULTETI
MUSIQA TA’LIMI YO’NALISHI
9-2MUZS-20 GURUH TALABASI
NARZULLOEV BEHRUZNING
UMUMIY PEDAGOGIKA FANIDAN
“QOBILIYAT VA PEDAGOGIK QOBILIYAT HAQIDA TUSHUNCHA” MAVZUSIDA
REFERATI

Mavzu: Qobiliyat va pedagogik qobiliyat haqida tushuncha.

Reja:
1) Qobiliyat haqida tushuncha.
2) Qobiliyatning turlari.
3) Pedagogik qobiliyat va uning turlari.
4)Pedagogik qobiliyatni shakllantirish yo’llari.

Qobiliyat – shaxsning individual-psixologik xususiyati bo’lib, muayyan faoliyat yuzasidan layoqatliva ishni muvaffaqiyatli amalga oshirish subyektiv shart – sharoitini ifodalovchi individual psixik sifatlar yig’indisidir. Bu tushuncha asoschisi Xristian Volf hisoblanib uning nazariyasiga ko’ra barcha psixik hodisalar qobiliyatlar kategoriyasiga kiritilgan. Bunday yondashuv muayyan qobiliyatlar tizimini aniqlashga asos bo’lmaydi.
18-19-asrlarda “qobiliyat bu-umumiy va maxsus bilim, malaka va ko’nikmalar yig’indisi bo’lib, u turli faoliyat muvaffaqiyatini ta’minlaydi. Yangi qarashlar yuzaga keladi.”
Qobiliyatni inson tug’ma, tabiat in’omi sifatida tayyor olmaydi, balki hayotiy faoliyati davomida shakllantiradi. Ammo ba’zibir insonlarda qobiliyat nasldan – naslga meros bo’lib o’tadi va nasl suradi. Masalan: ota-ona, bobo-buvi yoki ota-onaning yaqin qarindoshlari opa-singli yoki aka-ukasidan ma’lum bir qobiliyatni gen asosida avloddan-avlodga o’tadi. Ajdodlarda musiqa, rassomchilik, san’atkorlikka yoki ma’lum bir kasbga qobiliyat bo’lsa bu keyinchalik qaysidir avlodlarga meros bo’lib o’tadi. Biroq ko’pchilik olimlar qobiliyat ma’lum davrda faoliyat va izlanishlar natijasida, o’z ustida tinimsiz ishlash natijasida paydo bo’ladi va vujudga keladi degan xulosaga kelishgan.
Qobiliyatli kishi muttaxasislikni tez egallay oladi va yuqori mahoratga erishadi hamda ishlab chiqarish, fan yoki madaniyatgayangilik kirita oladi.
Qobiliyat bilimdan farq qiladi:
Bilim bu ilmiy mutoalalar natijasidir.
Qobiliyat esa insonning psixologik va fiziologik tuzilishiga xos bo’lgan xususiyatdir. Qobiliyat bilim olish uchun zarur shart-sharoit yaratadi, shu bilan birga, u ma’lum darajada bilim olish mahsulidir. Umumiy va maxsus bilimlarni o’zlashtirish, shuningdek, kasbiy mahoratni egallash jarayonida qobiliyat mukammallashib va takommillashib boradi.
Qobiliyatga yaqinroq turadigan tushunchalar ko’nikma va malakadir.
Ko’nikmalar- o’qituvchining kasbiy faoliyati jarayonida hosil qilingan tarbiya va bilimlar asosida bajariladigan ishning mukammal usuli.
Malakalar-o’qituvchining ongli faoliyatini bajarishi jarayonida hosil qilingan kasbiy intelektual faoliyatining avtomatlashgan komponentlari yig’indisi.
Demak qobiliyat, ko’nikma va malakalarning paydo bo’lishi emas, balki ularning tez o’zlashtirilishi va uni amaliyotda samariqo’llanishi jarayonida shakllanadi. Qobiliyatlar shaxsning individual psixologik xususiyati bo’lib, unga bilimlar, ko’nikmalar va malakalarni o’zlashtirishning to’liqligi, tezligi, aniqligi, yengilligi, chuqurligi hamda turli faoliyatni o’zlashtirish va uni muvafaqiyatli bajarish bilan bog’liqdir. Bu tushunchani psixologiyaga yirik rus olimi B.M.Teplov(1896-1965) kiritgan bo’lib, u bugungi kunda keng tarqalgandir. Uning fikricha qobiliyat uchta g’oyani o’z ichiga oladi:
Birinchidan, qobiliyatlar deganda- bir odamni boshqasidan ajratib turadigan individual psixologik xususiyatlar tushuniladi.
Ikkinchidan, qobiliyat deganda-har qanday individual psixologik xususiyatni emas, biror bir faoliyatni muvafaqqiyatli bajarilishini ta’minlovchi xususiyat tushuniladi.
Uchinchidan, qobiliyatlar shaxsning bilimlari, ko’nikmalari va malakalariga tenglashtirilmasligi lozim.
Ammo zamonaviy psixologiyada qobiliyatlarbning klassifikatsiyasini ko’rib chiqamiz. Psixologiyada tabiiy va maxsus insoniyqobiliyatlarga ajratiladi.