Qiziqarli kimyo

a -
qalayga aylanishi 
a
-qalay ish tiro k id aju d a te z b o rad i,g o ‘y o “kasal” 
tezyuqqandek.
3.73. S o‘ndin lgan ohak [C a (O H )J ning suv bilan aralshm asiga “ ohak 
suti” deyiladi. Uni iste’mol qilib b o ‘lmaydi.
161

---

3.74. Uglerodningailotropik shaklo'zganshlaridangrafit yumshoq, chun- 
ki uning kristall panjarasida uglerod aromlari qavat-qavatjoylashgan, 
ikkinchi allotropik shakl o'zgarishi olmos esa o‘ta qattiq bo‘ ladi, chun- 
ki uning kristall panjarasida uglerod atomlari boshqa to ‘rtta uglerod 
atom i bilan bir xil bog' langan bo‘ ladi.
3.75. G eliy elem enti oldin quyosh nu n spektridan topilgan, keyin esa 
havodan ajratib olingan. Shuning uchun “geliy” so‘zi yunonchadan ol- 
ingan bo ‘ lib,“gelios” - quyosh demakdir.
3.76. N atriy karbonat N a^C 03- texm kaviy soda, natriy gidrokarbanat 
N aH C o3- ichim lik sodadir. K ristall soda N a2C 0 3' I 0 H 20 tarzida 
b o ‘ladi. SuvsizN a.,CO , ga esa kalsm irlangan soda deyiladi. Texni- 
kaviy o'yuvchi natriy (NaOH) ga kaustik soda deyiladi.
3.77. Ichm lik soda N aH C O , suv bilan gidrolizlanish reak siy asig ak ir- 
ishadi. Natijada o'yuvchi natriy ya’ni natriy ishqori hosil b o ‘ladi.
N aH C O , + H 20 = NaO H + H ;0 + C 0 2
Hosil bo‘ lgan natny ishqori jig 1 ildonm qaynayotgani xlond kislotani neyt- 
rallaydi yoki yallig‘langan tomoqni kuydirib davolaydi.
3.78. Tarkibi vodorod va kisloroddan iborat peroksid H„0., yonuvch 
moddalar, masalan, arramayda, oltingugurt ko'm irkukuni vaboshqalar 
bilan aralashganda y o n g 'in chiqarishi mumkin. C hunki vodorod pe­
roksid parchalanganda atom ar kislorod chiqarib turadi:
h
2
o
2 = H20 + 0
A tom ar kislorod esa yondirish xossasiga ega.
3.79 K yurilar oilasining ikki avlodi, yam M ariya Skladovskiya K yuri, 
PyerK yuri, Iren Jolis Kyuri vaFredirik Jolio Kyuri radioaktivlik xos- 
sasi vaatom tu alish i to‘g ‘nsidagi ta’ limotlari bilan D.l. M endeleyevn- 
mg davriy sistemasini m ustahkamladilar va nvqjlantirdilar.
3 .80. N isbiy atom m assalari bir xil, am m o kim yoviy xossalan turlicha 
b o ‘lgan atom lar izobaralar deb ataladi. M asalan, A r10, K 40 yoki F e M, 
Cr54 kabilar izobaralardir. Izobara hodisasiga atom lar yadrosidagi 
proton ham neytronnm g ham soni harxil b o ‘ lishi sabab bo‘ladi.
3.81. Atom yadrosidagi proton va neytronlar m assasinm g y ig‘indisidan 
nisbiy atom massasi kelib chiqadi, protonlar som esa elem entning tar- 
tib raqamini belgilaydi.
162

---

3.82.Sovitilgan suyuq simob suvg£ quyilsa, shu ondayoq suvmuzlab qoladi
3.83 Alummiy metalining 1827-yildabirkilogram iningnarhi 1200so'm
1899-yilda e s a b irs o ‘m b o ‘lgan. Hozirgi vaqtda alum m iydan yasal- 
gan buyum lar у og‘ ochdan yasalganida arzon turadi
3.84. Sim ob va uning birikm alari alum inuy sirtida oksid parda hosil 
b o ‘lis h ig a v o i q o‘ymaydi. shu sababli aluminiy tezoksidlainbyemiriladi 
va ishdan chiqadi Shuning uchun aluminiydan yasalgan buyumlami si- 
mobdan ehtiyot qilish zarur. Oltin esa simob bilan qotishma, ya’ni amal- 
gama hosil qiladi Bunda simob ta’sinda oltin buyum yemiriladi.
3 85 Olm a m ag ‘ zining tarkibida tem lr tuzi b o ‘ ladi. O lm a kesilgan vaqt­
da havo kislorodi va suvning ta’siridan qo‘ng ‘ ir tush temir (П1) - gidrok- 
sidi hosil bo'ladi
3.86 Aluminiy metali tarqalganlikjihatidan birinchi o ‘rinda turadi, u yer 
qobig‘ ining 7,45% im tashkil qiladi.
3.87 Chelakning rux qavati bilan sim ob mis kuporosi eritmasi orasida 
oksidlanish - qaytarilish reaksiyasi amalgam oshadi. Bunda, rux m et­
ali m isga nisbatan faol b o ‘lgani uchun u mis ionlariga elektron berib 
misni qaytaradi, o ‘zi ionlanib eritm agao‘tadi va yemiriladi.
3.88 0 ‘q tunuka hosil qilish uchun tem ir tunuka yuzasiga qalay metali 
yugirtinladi
3.89. Q o‘rg‘oshin metalining atomlan bir-binni bo‘shtortib turgam uchun 
u bilan oq qog‘ozga surkalsa qog‘oz betida qorachiziq qiladi. Chun- 
ki qo‘rg‘oshinmng maydazarrachalan qorarangli bo‘ladi. Shuning uchun 
qo‘rg‘oshin metali parchasi bilan qog‘ozgaxatyozish mumkin. Qadim 
zamonlarda qo‘rg‘ oshindan xat yozishda foydalanganlar.
3.90 Suyuqlanish tem peraturasi 1 0 0 gradusdan past b o ‘lgan m etali va 
qotishmalar qaynoq suvda suyuqlanadi. Bunday metallardan fransiy 23(IC 
dasuyuqlanadi, s e a y 28°C da, kaliy 63°C da va natriy 97,7°C da suyu­
qlanadi. Oson suyuqlanadigan qotishm agavudqotishm asi misol bo‘la 
oladi. U ning tarkibida 50% vism ut, 25% q o ‘rg ‘oshin, 1 2 ,5 q alay v a 
12,5 kadmiy bo ‘ladi Bu qotishma 70UC atrofida suyuq holatgao'tadi.
3.91. Eng yaxshi elektr o‘tkazuvchi m etali kum ushdir, am m o kum ush 
tab iatd a kam uchragani va qim m atbaho b o ‘lgani sababli elektr 
o ‘tkazgich sifatida keng m iqyosda ishlatilmaydi.
163

---

3 92. Temir, marganes va xromdan boshqa hamma metallar texnikada rangli 
metallar deyiladi. Am m o ulardan faqat oltin (sariq) va mis (to‘q pushti) 
rangli bo‘lib, qolganlari rangli emasdir.
3.93. M etallardan eng qimm atlisi radiydur, chunki uni ajiratib olish ko ‘p 
m ehnat talab qiladi.M asalan, radiyga boy bo‘ lgan bir tonna uran ru- 
dasi tarkibida atiga 0.2 g radiy b o ‘ lishi amqlangan.
3 94. M etallardan eng qattig‘ixrom hisoblanadi. M oocshkalasi bo‘yicha 
uning qattiqhgi 9 ga teng. Eng yum shoq metallar ishqoriy metallardir.
3,95. Suyultirilgan kum ush k o ‘p m iqdor kislorodm o‘zida eritib olish 
xossasiga ega. K um ushni ochiq havoda qizdirib suyuqlantinlgandan 
keyin uni sovita boshlasa, engan kislorod qaytib chiqishga intiladi, 
am m o kum ush beti qota boshlagani uchun kislorod uni turtib yuqori 
k o ‘tariladi. N ihoyat birorjoyi teshilib, otilib chiqa boshlaydi va o ‘zi 
bilan cho‘g ‘langan kumushzarrachalami ham olib chiqadiki, bu vulqon 
otilishini eslatadi.
3 96. E ngyengil metall litiy bo‘lib, uning ach lig i 0.53 g/sm3gateng. Eng 
og‘irm etall osmiy bo‘lib, uning zichligi 22.5 g/sm 3 gateng.
3.97. Xlorofil donachalan tufay li o‘ simlikJar yashil rangda bo‘ ladi. Xlorofil mag- 
niy metali bo‘ladi. Magruysizxlorofill, xlorofillizyashil o‘simlik bo‘lmaydi.
3.98. Qalaydan yasalgan metall sim tezlik bilan bukilsa, u n d a o ‘zigaxos 
qisirlagan tovushlar chiqadi, buni qalayning “nolishi” deyiladi. Bunga 
sab ab shuk i, q alay b u k ilg a n d a u n in g k in s ta lla ri o ‘z o ‘rn id an
q o ‘zg‘aladi.
3.99. Vodorod va metan gazi havo bilan yoki kislorod gazi bilan aralashsa, 
portlash sodir bo‘ lishi mumkin.
3.100. E n tm a d a g iv o d o ro d su lfid v aq to ‘tishi b ila n a s ta - sekinhavoda- 
gi kislorod hisobigaoksidlanib, oltingugurt ajraladi. Ajralgan oltingu- 
gurtning kichik zarrachalari eritma ichida muallaq turib qoladi,natijada 
eritma loyqalanadi.
3.101. M isku po ro si C u S 0 4 5H^O qizdinlibsuvsizlantirilsa, o q k u k u n
hosil b o ‘ ladi. Ana shu sovitilgan kukunga suv tegsa, ko‘p issiqlik chi- 
qib, yana kristallanadi va k o ‘ к tusga kiradi.
3.102. “K uporos m oyi” nom li konsentrlangan sulfat kislota suv ustidan 
quyilsa, u suvda erib, ju d a ko ‘p issiqlik chiqaradiki, hatto suvni qayna- 
tibyuboradi.
164

---

3.103 Sulfatkislotakimyosanoatiningbarchasohalanda ishlatilgani uchun.
u kimyo sanoatinmg “noni” deb ataladi 
3 104. Am m oniy xlorid sublimatsiyasi kimyoviy hodisadir:
N H .C I ~ N H + HCI
4 
J
C hunki u qizdirilganda am m iak va vodorod xlorid gaziga parcha- 
lamb, havoda yana birikib am m oniy xlorid m olekulalarini hosil qiladi. 
Yod sublim atsiyasi esa fizikaviy hodisadir.
3.105. Dukkakli ekinlar: no‘xat, loviya, beda vaso y asin g an o ‘sim liklar 
azotli o‘g ‘ittalab qilmaydi, chunki ulammg lldiztuganaklaridayashov- 
chi mikroorganizmlar havodagi erkin azotni o'zlashtirib, o ‘simliklami 
azot binkm alan bilan ta ’m inlab turadi.
3.106. M om aqaldiroq v aq tid ay ash m ta ’sin d a y u q o ri harorat vujudga 
kelib, havoning azoti kislorod bilan bog‘ lanadi.
N 2 + 0 2 = 2NO
Hosil b o ‘lgan azot (П) - oksid o ‘z— o ‘zidan havoning kislorodi 
bilan bog‘lanib azot (IV )-o k s id g a ay lanadi:
2NO + 0 2 = 2 N 0 2 
Hosil b o ig a n N 0 2yomg'ir suvidakislorod ishtirokidaenbnitrat kislota- 
ni hosil qiladi:
4N O , + 2H ?0 + O , = 4 H N 0 3 
Hosil b o ‘ lgan m trat kislota у om g‘ lr suvi tuproqqa tushib, natriy 
kaliy yoki am m oniy ionlari bilan bog‘lanib selitralar hosil qiladi:
NH + + HNC> = N H , N O , + H
4
3
4
3
3.107. K um ush nitrat tuzi eritmasi kishi badaniga tegsa, terini qoraytira- 
di, chinki у orug‘ lik ta ’sirida u parchalanib q o ‘ n g ‘ lr - qoram tir tusli 
kum ush (I) - oksidga aylanadi.
3.108. F osfom m gallotropik shakl o ‘zganshi b o ‘lm ish oq fosforsarim - 
soq piyoz hidiga ega b o ‘ ladi
3.109. Ammiakli selitra NH4 NO, quyosh nun issiqlik ta’sirida parchalanib, 
ammiak gazi havoga chiqib ketadi, nitrat kislota esa tuproqqa shimiladi, 
undan tashqari ammiakli selitragigroskopik modda bo‘ lib, havo bug‘i, 
shudnng va boshqalar ta’suida enb, yerga shimilib o‘ z quwatini yo‘ qotadi. 
Shunung uchun ammakli selitrani yopiq vaquruqjoydasaqlash lozim.
165

---

3 110, “ A ntifnz” nomi yunoncha va inglizcha so ‘zlardan olingan bo ‘ lib 
yunoncha“anti” - qarshi, inglizcha “fraiz” - m a’nosini so‘zlarini ang- 
latadi U larsuyuqliklar b o ‘lib ,ju d ap a st tem peraturalardam uzlaydi. 
Shuning uchun past temperaturalarda ishlaydigan qurilmalarda va ich- 
ki yonuv harakatlantiruvchilarni sovitishda ishlatiladi. A ntifriz va 
boshqa m oddalam ing suv bilan aralashmasi ishlatiladi.
3.111. Fenolform aldegid sm olasiga har xil to ‘ldiruvchilar q o ‘shib tay ­
yorlangan plastm assalargafenoplastlar deyiladi. P latinagao‘xshash 
kim yoviy chidamli shishaplastga“ plastm assaplatinosi” deyiladi^1 
3 112. Doimiy ravishda spirtli ichim lik ichadigan kishilam i davolashda 
shifokorlar ularga novshadil spirti hidlatadilar va uni 3-5 tom chidan 
bir necha marta ichiradilar
3.113. A dsorbsatsiyada qattiq m oddalar o ‘zy u z asig a suyuq v a g a zsi- 
m on m oddalam i yutadi. A b so rb satsiy ad aesaq attiq jism n in g butun 
hajm i bo ‘ylab yutilish so d irb o ‘ladi.
3 114. Diabet kasaliga uchragan kishilarga shifokorlar parhez qilishni 
buyuradilar va saxarin moddasini shakar yoki qand o ‘m ida iste’mol 
qilishni tavsiya etadilar. Saxarin eng shinn modda bo‘ lib, u toshko1 mirni 
quruq haydash m ahsulotlaridan olinadi. Saxarin sh irin ta ’m bersa-da 
organism uchun foydasizdir.
3 115. 0 ‘sim liklargainson tomomdan yetkasizibberiladigan oziqli m od­
dalar o ‘g ‘it deyiladi. 0 ‘sim liklar karbonat angidrid gazi bilan oziqla- 
nadi. 0 ‘sim lik k aq o ‘shim cha ravishda karbonat angidrid gazi berilsa, 
hosildorlik oshadi. Am m iak gazi ham o‘sim liklar uchun oziqa hisob- 
lanadi, am m o uni o‘sim liklar gaz holatida o'zlash tira olmaydi. Uni 
suvda entib, m axsus m ashinalar yordam ida o ‘sim likkabenladi.
3 116. Karbonat angidrid gazi qattiq sovitilsa, a w a l suyuq holatga, keyin 
qattiq holatga o‘tadi. Uni “quruq muz” deb atashadi.Burung sababi shuki, 
u suyuq holga kelmasdan bug1 lanib ketadi, ya’m har doim quruq bo‘ ladi. 
3 117. Yoz oylanda kishilar, k o 'ch ad ach an q o qn i qondinsh uchun gazli 
suv ichadilar. Bu suv karbonat kislotaning suvdagi eritmasidir.
3.118. Odatdagi billur shishalaming tarkibida qo‘rg‘osh m bo‘ladi. Am m o 
to g ‘ billuri tarkibida qo‘rg‘oshinbo‘lmaydi. U kvarsnm gbirko‘nnishi 
b o ‘lib, tarkibi krem m y ( I V ) - oksididan iborat.
166

---

3.119 Birinchi gazga qarshi niqob (protivogaz) ni rus olimi N.D Zelinskiy 
1915-yilda, birinchi jahon urushi vaqtidazaharli gazishlatilgam dan 
keyin kashf etgan edi.
3.120. Shakar m oddasini dastlab 1861-yilda buyuk rus kim yogari
A M. Butlerov sm tez qilgan edi.
3.121. Organik m oddalar tarkibida uglerod bilan vodorod elem entlari 
b o ‘ lishi shart.
3.122. Kuchli portlovchi m odda bo ‘lgan nitrogletsirin tibbiyotda yurak 
kasalligi va boshqa kasallikalm i davolashda q o ‘llaniladi,
3.123. К.елпас1ап qilinadigan oyoq kiyimlan spirtdan tayyorlanadigan kau- 
chuk reanasidantayyorlanaredi. M a’lumki, rusakademigi S. V. Lebedev 
dunyoda birinchi bo‘ lib 1930-yilda etil spirtidan sintetik kauchuk hosil 
qilgan. K auchukdan esa rezina hosil qilinadi. Hozirgi vaqtda sintetik 
kauchuklar olish uchun, asosan, neft gazlandan va neftni qayta ishlash 
mahsulotlari tarkibida bo‘ ladigan uglevodorodlardan foydalamladi.
3.124. Yuqon m olekular organik kislotalarning tuzlari, y a ’ni sovun kir 
yuvishda ishlatiladi. Masalan, natriy stearat C 1?H35COONa tuzi qattiq 
sovundir.
3.125. Saxaroza qand lavlagi yoki shakar qam ish shakaridir. Saxaroza 
esa shakarni gidrolizlab, glukoza va fruktozaga aylantinshda organi- 
kaviy katalizator b o ‘ lib xizm at qiladi.
3.126. Kaliyli sovun, y a’ni kaliy stearat C |TFL COOK tuzi oddiy sharoitda 
sovuq holatda b o ‘ ladi.
3.127. Besh m olekula kristallizatsiya suviga ega b o ‘lgan natriy giposul- 
fat, olti m olekula kristallizatsiya suviga ega bo‘ lgan kalsiy xlond sin- 
g an kristallogidrat tuzlari hech qanday erituvchi q o ‘shmasdan qizdi- 
rilsa, su y u q la n ib o ‘t a t o ‘y in g an tu zli eritm a hosil b o ‘ladi. Bu eritma 
tinch q o ‘yilsa, uzoq vaqtgacha turadi.
3 128. M etallar b ir- b ir i bilan o ‘zaro kim yoviy m term etall birikm alar 
yoki metalidlar hosil qiladi. M etallidlam ing ko'pchiligi muhim texni- 
kaviy ahamiyatga ega. Masalan, m etallid SmCo, kuchli m agm tlartay- 
yorlash uchun eng yaxshi material hisoblanadi. M etallid N b3 Ge elek- 
tm i o ‘t a o ‘tkazuvchanlikxossasijihatidan birinchi o ‘rinda turadi
167

---

3.129. Bir idishgapast darajadamuzlovchi suyuqlik(-94°C da muzlovchi 
atseton) quyib, uning ichiga ikki— uch bo'lak no'xat kattaligidagi “qu- 
ruq m uz” tashlansa, suyuqlik ju d a sovib ketadi. Endi unin ichiga bir 
bo' lak rezina naycha tushirilsa, u bir necha sekund ichida muzlab m o'rt 
bo' lib qoladiki, uni hovonchagasolib bemalol maydalash mumkin. Shun- 
ingdek, suyuq havo ichiga tushirilgan rea n a naycha ham muzlab, qotib 
qoladi, uni oson yanchish mumkin.
3 130. Suvda bo'ladigan karbonat kislota ohaktoshlarga kim yoviy ta ’sir 
etib, uni suvda oson eriydigan kalsiy bikorbanatgaaylantiradi: 
C a C 0 3 + H 2 CO , = Ca ( H C 0 3)2 
Bu eritm adag 'orlartep asid ag i yonqlardan o 'ta tu rib , undagi kal­
siy bikorbanat tuzi, havo ta’siridaasta -se k in parchalanib kalsiy kar- 
bonatga ay lanadi:
Ca ( H C 0 3)2 = H :0 + C O 3+C aC O ,
Bujarayon, bikarbonatli entm aning uzoq vaqt g 'o r shipidan tomib 
turishi natijasida am alga oshadi va tayoqcha shaklidagi sum alaklar 
hosil bo'ladi. B utayoqchalargastalaktitdeyiladi. G 'o rtu b ig ato m ay - 
otgan tom chilardan ham kalsiy karbonat ajralib, pastdan stalaktitlar- 
ga tom on ustunchalar shaklidagi tayoqchalar hosil bo'lib, yuqoriga 
ko'tariladiki, bularstalagm itlar debataladi. Stalaktit vastalagm itlar 
tarkibida erigan bikorbanat b o ' lgan suvning bug' lamshi va karbonat 
kislotanm g ajralib chiqishi natijasida hosil bo' ladi.
3.131. K aliy va natriy n ing silikat kislota bilan hosil qilgan tu zlan
(N anSiO , va K ,S i0 3) qattiq m oddalar b o 'lib , suvda yaxshi eriydi 
Ular ко' rinishidan shishaga o'xshash bo' lganligi uchun eruvchan shi­
sha deyiladi. Eruvchan shisha silik aty elim i sifatida, o 'tg a chidam li 
b o 'y oq lar tayyorlashda va boshqa m aqsadlarda ishlatiladi.
3.132. Koks tutuni ju d a m urakkab aralashm a b o 'lib , um ng tarkibidagi 
aralashmalaming bin toluol C6H 5CH3 dir. Toluolm murakkab kimyoviy 
qayta ishlash natijasida eng shirin m odda bo' lmish saxarm olinadi.
3 133. 1843-yilda Rossiyalik kim yogar P R B ag ratio n sianid tuzlari erit­
masi kislorod ishtirokida oltm entish xossasiga ega ekanhgini aniqla- 
gan edi. Shundan keyin konlardagi oltinm siam d tuzlarm ing eritmasi
168

---

yordamida qumdan ajratib olina boshlandi. Buning uchun natny sia-nid 
NaCN yoki kaliy sianid KCN tuzi eritmasiga oltinli qumni solib, undagi 
oltin zarrachalari suvda eruvchankom plekstuzgaaylantinladi. Bu erit­
m a filtrlab qum dan ajratiladi -d a, unga rux ta’sir ettinb yoki elektroliz 
qilib oltinni cho‘ktinbolinadi. Sianid kislota ham, uning tuzlan ham juda 
kuchli zaharli moddalardir.
3.134. Sanoatda eng k o ‘p ishlatiladigan angidridlar karbonat va sulfit 
angidrididir. H a ry ili m illion tonnalab soda va sulfat kislota ishlab 
chiqariladi. Shakar ishlab chiqarish uchun ham kop m iqdor karbonat 
angidrid sarf qilinadi. Limonad, gazsuvlartayyorlash uchun sanoat- 
nm g boshqa sohalarida karbonat angidrid ishlatiladi.
3.135. F t o r - e n g tip ik m etalm as, u n daqaytaruvchilik, yani kim yoviy 
reaksiyalarda elektron bensh hususiyati y o ‘q. Qolgan barcha metall- 
maslar qaytaruvchilik xossalarini namoyon qiladi
3.136. Tashqi elektr maydoni ta’sinda suyuq yoki gazsimon m uhitdazaryad- 
langan zarrachalam ing harakatlanishiga elektroforezdeyiladi. Elek- 
troforeztorfni vaayrim b o ‘yoqlam i suvsizlantirib quritishda, kim yo­
viy sanoat uchun kaolin va boshqa tuproqlarni tozalashda, lateksdan 
kauchukni cho ‘k dm sh d av a boshqa m aqsadlarda ishlatiladi.
3 137. B irasosli kislotalar (HC1, HBr, H N 0 3, H C I0 4) nordon tuz hosil 
qilmaydi.
3.138. Perxlorat k islo taH C I0 4 ham m akislotalar ichida eng kuchli kislo­
ta hisoblanadi. U ning dissotsilanish darahasi engyuqondir.
3.139. Vodorod p e ro k sid -k u c h siz k islo ta . U raketatexnikasida kuchli 
oksidlovchi sifatida, to ‘qim a va m o'ynalarni oqartirishda, 3% li erit- 
masi esa tib b iy o td ad ezin fek siy alo v ch i vosita sifatida, oziq-ovqat 
sanoatida konservalovchi vosita sifatida ishlatiladi.
3.140. M is (I)-oksid C u 2 О ning katta koni 0 ‘rta yer dengizidajoylash- 
gan K ipr orolida m avjud b o 'lib , bu oksid shu orol nom i sharafiga 
kuprit deb nomlangan.
3.141. Ichimlik suvim zararli mikroorganizmlardan tozalash uchun u xlor- 
lanadi. Kumush mtrattuzi ichimlik suvi da eritilsa, kumush ionlan suvda- 
gi xlor lonlari bilan bog‘lanib, suvda erim aydigan tuz-kum ush xlorid 
oq cho‘km asini hosil qiladi va suv xiratortadi
169

---

3 142. M oylangan lattalar to ‘dasi, sekin oksidlanish oqibatida yonib 
ketishi mumkin. Yong'in chiqmasligiuchun moylangan lattalarbirjoyga 
uyib qo‘yilmaydi.
3.143. O ddiy shisha tarkibidagi CaO q o ‘rg‘oshin (ll)-oksid PbO bilan 
aralashtinlsabillur shisha hosil bo‘ladi. Ikkala shisham ngboshqatarki- 
biy qismlari birxil b o ‘ladi.
3.144. Oksidlovchi va qaytaruvchi vazifasini ayni zarrachalammg o zlari 
bajaradigan disproporsiyalanish reaksiyalan ham mavjud. Buning uchun
3 H 2 M n 0 4 
2 H M n 0 4 + M n 0 2 + 2H , О 
m isol bo ‘la oladi. Bu yerdaoksidlovchi ham M n 
,qaytaruvchi ham 
M nfr dir. Reaksiyanm g m ohiyati shundaki, M n6: bilan M n6 o ‘zaro 
ta ’sir etgam da elektronlar biridan lkkm chisiga o‘tib, birining oksid- 
lanish darajasi oshadi, lkkinchisiniki esa pasayadi.
3 145. Oddiy suyuqliklarda vodorod amalda enm aydi, y o k iju d ao zeriy - 
di. Am m o qizdirib suyultirilgan temir, nikel va palladiydajuda yaxshi 
eriydi.
3 .1 4 6 . K r e m n i y n i n g v o d o r o d l i b ir i k m a s i b o ‘ l m i s h m o n o s i l a n h a v o d a
o ‘z-o‘zidan yonib ketadi:
Si H 4 + 2 0 : 
S iO ; + 2H 20
3.147. Kvars shishani c h o 'g 1 holigakeltirib,suvga botinlganda ham sin- 
maydi, chunki issiqdan kengavishkoeffitsentijudakichikdir.
3.148. Form alin - chum oli aldegid yoki form aldegidnm g suvdagi 40% li 
eritmasidir. Uning suyultirilgan eritmasi (1:2) bilan donli ekinlar urug‘ 
va ch ig it ekishdan oldin h o ‘llanib zararkunandalarning sporalan 
yo'qotiladi.
3 149. Stakanni xlor gazi bilan to 1 Idirib (xlor havodan taxm inan 2,5 mar- 
ta og‘ir gaz), atsetilm chiqayotgan g a z o ‘tkazuvchi naycha uchi sta- 
kanga tushirilsa yoki xlor va atsetilin naylar uchi bir-biriga yaqinlash- 
tirilsa, atsetilen o ‘z-o‘zidan yonib ketadi.
3.150. G litse H O C H ,- C H O H -C H ,O H u c h ato m li spirtlam ingoddiy 
vakili. Glitserinlar esa glitsirin va