Qiziqarli kimyo

Jihoz va reaktivlar. 
Chinni hovoncha. Yog‘och 
tayoqcha. Kaliy xlorat KCI03 (bertole tuzi). Oltm- 
gugurtkukum.
Taxminan 1,5g bertole tuzi qog‘ ozda yaxshilab tuyilgan oltingugurt 
kukuni bilan yog‘ och tayoqcha yordamida ehtitotlik bilan aralshtiriladi. 
Aralashma dorixonada qog‘ ozga o‘ralgan kukun holtdagi donga o‘xshatib 
o‘raladi. 0 ‘ralgan qog‘ozpishiq g‘ishtyoki metall shtativ tagligi ustiga 
qo‘yiladi. Qog‘ozbolg‘acha bilan sekinlik bilan urilsa, u portlaydi va 
qog‘oz yonib ketadi. Bertole tuzi kuchli oksidlovchi bo‘lib, zarbata1 sirida 
parchalanib, atomar kislorod chiqaradi:
31

---

2 K C I0 ,--------*-2КСТ + 60.
6 0 + 3 S ------ 3 S 0 2
Hosil boMgan kislorod oltingugurtni oksidlaydi. Reaksiya tez vashid- 
datli kechgani uchun oltingugurt (IV)-oksidi hosil bo‘lib, qattiq qiziydi. 
Ko‘p hajmda hosil bo‘lgan SO, havoni to1 lqinlantirib, qattiq tovush hosil 
qiladi va portlash sodir bo‘ ladi.
1.4.3. STO L USTIDA “VULQON”
Jihoz va reaktivlar. 
Chinni likopcha 20-30sm uzun- 
likdagi po‘lat sim. Spirt lampasi. Vulqon otilayot- 
ganjoy shakli (oldindan loydanyasalganbo'ladi). 
Ammoniy bixromat tua (NH4)2Cr20 7(bu tuz oldin- 
dan chinni hovonchada maydalangan bo‘ ladi.)
Chinni likopcha ustida yoki bir bo‘ lak metali tunuka ustiga vulqon 
maketi joylashtinladi. Spirt lampachasi alangasida cho‘g‘ holigacha qizdi- 
rilgan po‘lat simni vulqon maketi uchiga tutub turilsa, ko‘p o‘tmasdan 
simatrofidan tutungao‘xshash moddalar chiqa boshlaydi. Tutun chiqishi 
kuchaya boshlaydi, keyin o‘tchiqib, haqiqiy vulqon kabi har tarafga yashil, 
qorakul sachray boshlaydi (20-rasm).
Vulqon nega uyg‘ondi. Bu tajribaning siri nimada?
7/
20-rasm. “Vulqon”ningotilishi. 
32

---

Vulqon maketi ostiga bugiatish kosachasida 5g ammomy bixromat tuzi kuku­
ni joylashtinlgan edi C ho'g' holidagi sim,unga tegizilsa, quyidagicha parchalanish 
reaksiyasi amalga oshadi:
(NH4)2Cr20 7 ^ Cr20 3 + 4H20 +N2.
Ajralayotgan suv bug'i va azot gazi shiddat bilan yuqoriga harakatlanadi va 
o'zi bilan xrom (Ill)-oksidmiham ko‘tarib chiqaradi. Bu oksid xuddi vulqon kuliga 
o'xshab “vulqon” maketi atrofida to'plana boshlaydi.
Bu reaksiya ekzotermik reaksiya b o iib , ko‘p miqdorda issiqlik chiqaradi
1.4.4. S U V OSTIDA M U SH AK BO ZLIK