Qiziqarli kimyo

146

---

7.2. KIM YO INS ON XIZM A T1DA
1.... Agar yangi charm oyoq kiyimi oyoqni siqsa, poyabzal ichini sirka 
yoki atir bilan ho‘llab, darrov kiyib olib, 2-3 soat davomida, qurigun- 
cha uyda yurish kerak. Natijada, oyoq kiyimi siqmaydigan bo‘ladi.
2....
Laklanganoyoqkiyiminingxiralashganjoyini kesilgan boshpiyozbi­
lan yaxshilab ishqalab, yumshoq latta bilan sayqal berilsa, u yana yalti- 
rab oldingi holatini tiklaydi.
3. ...Laklangak charm oyoq kiyimi, sumkavaboshqacharmjihozlarining 
elastikligini uzoqroq saqlash uchun, ularga vaqti-vaqti bilan bir dona 
tuxum sang
1
idan, 3 qoshiq skipidar va 1 qoshiqcha paxta moyi yax­
shilab aralashtirib tayyorangan aralashmadan surkab tunsh lozim.
4.... Charmdantayyorlanganbuyumlamingyaltirabjilolanib tunshini xohla- 
sangiz, ularga yupqa qilib, vazelin surkab, keyin tuxum oqidan surib, 
latta bilan sayqal benng.
5.... Ikki qism paxtamoyi vabirqism skipidami aralashtirib tayyorlangan 
aralashma bilan yumshoq lattani hoilab laklangan mebel artilsa, u yana 
yaltirab yap-yangi holatga keladi.
6
.... Gilamni tozalash uchun,uningyuzasigabirnechasiqimoshtuzi kuku- 
ni sepiladi. Keyin, 1 litrsuvgayarim qoshiqchakiryuvish kukuni solib 
qaynatiladi va bu eritma bilan supirgi ho‘llab gilam yuzasi supunladi. 
Gilam yuzasidagi qolgan tuzni chang yutgich bilan yoki supurgi bilan 
qoqib tozalanadi.
7.... Supurgi uzoqroq xizmatqilishi uchun, yangi supurgini 2-3 soat davo­
mida qaynoq sho‘r suvda saqlab, keyin quritiladi.
8
... Gilamdagi siyoh dog‘
i
limon shirasi bilan ho‘ llanib, yumshoq latta yor- 
damida ishqalansa, toza bo‘ ladi.
9.... 10 qism yog'och kukunini birqism benzin bilan ho‘llab,gilamdagi 
yog‘ dog‘i ishqalansa, dog‘ yo‘qoladi (sintetikgilamlami buusuldatoza­
lash mumkin emas, chunki benzin va boshqa organik erituvchilar gilam 
matenalim yemiradi).
10... Sho‘r suvga kamroq limon shirasidan tomizib, u bilan gilam tozalansa,
147

---

gilamningo'chgan rangi tiklanadi Shundan so‘ng, yumshoq lattani sirka 
kislota entmasi bilan ho‘ llab gilam tozalansa, uning rangi ochiladi (faqat 
tabiiy matenaldan tayyorlangan gilamlar shu usulda tozalanadi).
1 1
.... 0 4 a ifloslangan gilamlami tozalash uchun gilamni soda yoki novshadil 
spirt bilan yumshatilgan suv bilan ho‘llab, bir nechavaqt qo‘yib qo‘yiladi. 
Key in skipidar qo‘ shilgan sovun-soda eritmasi (I litr sovun-soda erit- 
masiga30gramm skipidar qo‘shiberitma tayyorlanadi) bilan kiyimjun 
tozalagich ho‘ llanib, gilam yuzasi ishqalanib tozalanadi. Shundan so‘ng, 
gilam issiq suvda, keyin esa sovuq suvda yuviladi.
12.... Agargilamningpati yotganbo‘lsa, ujoyni 3-5 minutdavomidasuv 
bug‘idaushlab turiladi. Keyin, gilamning pati yotganjoyini orqaqismi 
gilam qoqgich bilan qoqi Isa pat turadi Shundan so‘ng, quriguncha gi­
lamni orqaqisrmgaqizigan dazmol sunladi.
13.... O ynayuzasigapashsha o ‘tirmasligi uchun, piyozni ikkigabo‘lib, 
oynayuzasi ishqalanib tozalanadi, keyin yumshoq latta bilan yahshilab 
artiladi. Piyozdagi fitonsidlargapashshayaqinlashmaydi.
14.... Agarderazaoynasi, birchimdim ultramann kukuni (sinkasi) solin- 
gan suv bilan lattani ho‘ llab tozalansa, u yoqimli havo rang tusda tov- 
lamb turadi.
15.... Derazaromini bo'yashdan oldin, derazashishasi ikkiga bo‘lmganpiy- 
oz bilan ishqalanadi. Bunda, shishagatekgan rangni osonlikcha tozalash 
mumkin. Bu maqsad uchun sirka kislotasi entmasidan ham foydala-nish 
mumkin, bumng uchun lattani entma bilan hoilab shishaartiladi.
16.... Agar shisha idishlar у uvilgandanso‘ng, kamroq oshtuzi solingan 
suv bilan chayqab olinsa, idishningjilolanib tovlanishi yaxshilanadi.
17. .. Kartoshkapo‘sti bilan suvdaqaynatilgandan so‘ng, suvnitashlabyubor- 
mang. Bu suv shisha, chinni va sopol ldishlami yaxshi tozalaydi.
18. ... Sirli kastryul yoki tovaningtagi ovqat pishirishdaqorayib tozalan- 
lshi qiyin bo‘lmasligi uchun, ovqat pishinshdan oldin idish biroz qizdirlib 
sovun surkaladi.
19. ... Sirka kislota (bir stakan suvga 
1
qoshiqcha sirka qo‘shiladi) erit­
masi bilan termosyuvilsa, uningyoqimsizhidi yo‘qoladi.
20. ... Nikellangan idishlar bir qoshiqcha sirka eritmasi va bir qoshiqcha
148

---

osh tuzidan tayyorlangan entma bilan ishqalab yuvilsa, ular yaxshi toza­
lanadi
21. ... Agar nikellangan idishda qoramtir dog‘lar paydo bo‘lgan bo‘Isa, 
idishnmg dog‘ joylariga biror moydan surkab bir necha kun qo‘y lladi 
Shundan keyin, yumshoq lattani novshadil spirt eritmasi bilan ho‘ llab 
dog‘joyi ishqalanibtozalanadi.
22 .... Agarsirli qozondaovqat kuyib, tagiga olgan bo‘lsa, uni tozalash 
qiyin bo‘ladi. Bu vaqtda, qozonchagaosh tuzinmg to ‘yingan eritmasi 
solmib.kechasi qoldiriladi. Ertalab esau qaynatiladi, buningnatija-sida 
ldish osonlik bilan tozalanadi.
23.... Ba’zanpiyolaninigichidachoydanyoki qahvadandog
1
hosil bo'ladi 
Paxtam sirka eritmasi bilan yoki oshtuzinm gto‘yingan eritmasi bilan 
ho‘llab, piyolaningichi ishqalabtozalansa, dog
1
yo‘qoladi.
24. ... Mis va latun ldishlami sayqallash (yaltiratish) uchun, 30g 10% li 
novshadil spirtidan, 15gborkukunidan va50gsuvdan foydalamladi 
Yumshoq vaqalin lattani yuqoridakeltinlganaralashma bilan ho‘llab. 
idish yuzasi ishqalab tozalanadi.
25.... Alumimyli idishqorayganbo
1
Isa, 15g tanakor, 5g 10% li novshadil 
spirt va 0,5 litr suvdan foydalamb tozalanadi. Buning uchun, lattani bu 
aralashmabilanho‘llab, idishyuzasi ishqalanib yuviladi. Keytn idish 
issiq suv bilan yaxshilab yuviladi. Ammo oshhona idishlarini bu usulda 
tozalash taqiqlanadi, chunki tanakor zaharli modda!
26.... K umushidishlaryokikumush bezaklaro‘taqoravibqolganbo‘lsa, 
ularawal sovun entmasi yoki kiryuvish kukum eritmasi bilan yuviladi. 
Keyin issiq natriy giposulfit eritmasi bilan yuvilsa (100gsuvga20g 
giposulfiteritib, eritmatayyorlanadi), kumush buyum yuzasiningtovlan- 
lshi tiklanadi.
27. ... Kumush buyum larustki qismi qorayganboMsa, u la raw al issiq 
sovun eritmasida yuviladi, keyin esabir necha tomchi novshadil spirti 
tomizilgan bo‘r kukuniga yumshoq lattani tegizib buyum yuzasi toza 
bo‘lguncha ishqalanadi. Natijadaqora dog‘ yo‘qoladi.
28. ... Agar oshxonapichog‘i zanglagan bo‘Isa, unga toza paxta moyi
149

---

surkab, yarim soat qo‘yib qo'viladi, keyin esajilvir (najdak) qog‘ozi 
bilan ishqalab tozalanadi, bunda zangtam om anyo‘qoladi
29 ... Oshxonaningkumush asboblanm tozalash uchun, birnechatomchi 
novshadil spirt tomralgan tishyuvish kukunidanfoydalaniladi. Bunmguchun, 
yumshoq lattani kukungategizib, buyum yuzasi ishqalab tozalanadi.
30.... Oshxonaasboblarini baliq vapiyozhididan tozalash uchun, asbobni 
alangada biroz ushlab, sovunli sovuq suvdayuvish kerak. Baliqni kes- 
gandan so‘ng, pichoqm yuvib, osh tuzi bilan ishqalansa, baliq hidi 
yo‘qoladi.
31.... 
0
‘tmas bo'libqolganoshxonapichog‘im oshtuziningeritm asida 
yarim soat ushlab, keyin charxlansa, u osonlikcha tez charxlanadi.
32.... Oltin bezaklami tozalashda, ularaw al novshadil spirtli sovun ent- 
masi bilan (bir stakan suvga yarim qoshiqcha spirt qo‘ shiladi) yuviladi, 
keyin toza suv bilan chayqab, toza va yumshoq latta bilan ishqalab toza­
lanadi, bunda uiaming tovlanishi tiklanadi.
33 ... Tabiiy marvariddagi yog' dog‘ lanni tozalash uchun, uawalissiq sovun 
entmasida yuviladi va suvda yaxshilab chay qab quntilsa, toza bo‘ ladi.
34.... Lab bo‘yog‘i bilan qog‘ozni bo‘yab, bu qog‘ozyordam idako‘zsiz 
uzuk ishqalab tozalansa, uning tovlanashi tiklanadi.
35.... Agar, an yokiasalan chaqsa, chaqqanjoyganamlangantuzqo‘yiladi. 
U og'nqni vashish hosil bo‘ lishini sekinlashtiradi.
36. ... Agar, biror hasharot chaqib, ta n ad a k ic h ik jaro h a tp ajd o b o ‘lsa, 
teriga novshadil spirt eritmasidan (teng qismdagi spirt va suv aralash- 
masi) yoki soda entmasi (bir stakan suvga yarim qoshiqcha soda erit- 
masi qo‘shib tayyorlanadi) dan surkaladi.
37.... U yo‘simliklanninggullashinnitezlatish uchun51gkaliyli selitrava 13g 
ammoniy sulfat kxistallan 500ml distillangan suvda entiladi. 3 litr suvga 
10-15 tomchi hosil qilingan entmadan tomizib, u bilan o‘ simlik vaqti- 
vaqti bilan sug‘ oriladi. Natijada o‘ simlik tez nvoj lanadi va gullaydi.
38.... Uzilgangullami yaxshi saqlash uchun, ularmagniy sulfat, kaliy nitrat 
tuzlanningsuyultinlgan entmalangasolib qo'yiladi. Ko‘pchilik o‘simliklar 
shakaming o ‘ta suyultinlgan entmalarida yaxshi saqlanadi. Butalan kaliy 
permanganatning suyultirilgan eritmasiga solib qo‘yilsa, u bir oygacha
150

---

saqlanishi mumkin. 
8
% li glukozaentmasigayangi uzilgan lolaguli solib 
qo'yilsa, u ikki barobar ko‘p saqlanadi.
39.... Kimyoviy usuldasovuqlik hosil qilish va istalgan vaqtda undan 
foydalanish mumkin. Buning uchun, yanm stakan suvda 60g ammiakli 
selitra entiladi, bunda harorat 27°S gacha pasayadi. Agar yanm stakan 
suvga 1 OOg ammiakli selitra va 1 OOg suvsizlantirilgan soda solinsa, sovu- 
qlik yanada oshadi. Bular vositasida ichimlik suvi va boshqa salqin ichim- 
liklami sovitish mumkin
40.... Bir chelak suvga 1 -3 qoshiq 25% li novshadil spirt qo‘ shib, suv- 
nrng qattiqligini jo ‘ qotish mumkin.
41. ... 10 litr suvga bir qoshiq 25% li novshadil spirt qo‘shib, bunday 
suvda iflos kiyimlar qaynatilsa, ular yaxshi tozalanadi.
42.... Bir chelak suvga 1 -2 qoshiq 25% li noshadil spirt qo‘ shib, bu suv bilan 
ranglangan pol, eshik va dereza romlan yuvilsa, ular yaxshi tozalanadi.
43.... Bir litr suvga ikki qoshiq novshadil spirt qo‘shib, u bilan gilam ho‘llab 
tozalansa, uningrangi ochiladi
44.. .. Novshadil spirt bilan h o ‘llangai lattayordamida nikel va kumush 
buyumlan ishqalanib tozalansa, ulamingjilolanishi tiklanadi.
45.... Bir qoshiq novshadil spirtgaikki qoshiq vodorod peroksidqo‘shib, 
bu aralashmabilan zelenkadog' ini tozalash mumkin. Tozalangan joyni, 
keyin ho‘l latta bilan ishqalab takroran tozalash lozim.
46. 
Bir litr suvga bir qoshiq novshadil spirt qo‘shib, bu eritmaga, bir 
soat davomida qattiq supurgi botirib qo‘yilsa u yumshaydi.
47.... A garjundanto‘qilgannarsalamingrangi m ustahkam bo‘lmasa, ul- 
ami yuvishdan oldin 
10
litr suvga ikki qoshiq kir yuvish kukuni va 
1 
qoshiq novshadil spirt qo‘ shilgan eritma bilan ho‘ llab, tezlik bilan issiq 
suvda yuviladi
48.... Tovaga bir nechatomchi sirkadan tomizib qizdirilsa, uning bug‘lari 
oshxonadagi yoqimsiz hidlami yo‘qotadi.
49.... Junkurtkayokijun kostyum yoqasi ifloslanganbo‘lsa, uni isitilgan 
sirka bilan ho‘llangan latta yordamida ishqalab tozalash mumkin.
50. . . Archilmagan kartoshka qaynatilayotgan suvga bir necha tomchi sir-
151

---

katomizilsa, kartoshkaning po‘ sti yorilmaydi, kartoshkadaqoradog‘lar 
hosil bo
1
lmaydi va uning ta‘ mi yaxshilanadi.
51.... K osavaboshqa idishlarsaqlanadigan shkafdahasharotlarpaydo 
bo‘lsa, shkafning ichki devorlari va tagi sirka eritmasi bilan yuviladi. 
Shundan keyin, hasharotlar yo‘qoladi.
52 ... Sabzavot pishirilayotgan suvga kamroq sirka yoki limon kislota 
qo‘shilsa, ulardagi S vitamini buzulmaydi.
53. ...Kavobgo‘shtiga sirka yoki limon kislotasidansepib, 2-3 soatsaqlan- 
sa, kavob va boshqataomlar yumshoq va xushtam bo'lib pishadi.
54.... Tuxum oqsilini te z k o ‘pirtirish uchun, ungabirchim dim osh tu a
solishkifoyaqiladi.
5 5.... Jigar qovurilayotgan bir vaqtda tuz sepi lmasa, u yumshoq va shirali 
bo‘lib pishadi.
56.... Uydagi chumolilamijo‘qotish uchun, ulaming uyasiga vayo‘ligatuz 
sepilsakifoyaqiladi.
57.... Qo‘lro‘molchaniikkisoatdavomidasho‘rsuvgabotinb (bir litrsuvga 
bir qoshiq tuz olinadi) qo^yilsa, uni osonlikcha yuvib tozalash mumkin.
58.... Rangli kiyimlarni birnecham inut davom idasho‘r suvdasaqlab, 
keyin yuvilsa, kiyimning rangi chiqmaydi.