Qiziqarli kimyo

59

---

2.8. KISLOROD VA OZON TO ‘G ‘RISIDA BILASIZM I?
2 8.1. ... toza kislorodni birinchi bo‘ lib, shved olimi K.B. Sheele 1772- 
yilda hosil qilgan. 1774-yilda esa ingliz olimi Ch. Pristli simob (П)- 
oksidini qizdirib, kislorod hosil qilgan. Ammo Pristli hosil bo‘ lgan 
gaz havo tarkibiga kirishim bilmagan.
2.8.2. ... 1783-yilifransuzolim i A ntuanLoranLavuazyekislorodning 
xossalarmi o'rganib, uning havo tarkibiga kirishini aniqlagan. U 
kislorodga“oksigenium”deb nom bergan.
2.8.3. ... kislorodningyunonchanom i “ oksigenium ” bo‘lib, m a’nosi 
“ nordon tu g ‘diruvchi” yoki “kislota tu g ‘diruvchi” demakdir. Bu 
nom unchalik to ‘g ‘ri emas, chunki kislorodsizkislotalar ham mav­
jud.
2.8.4. ... XIX asrda kislorod bariy peroksiddan hosil qilingan. B un­
ing uchun dastlab bariy oksidini (500-600 °C da) qizdirib bariy 
peroksid BaO. olingan, keyin qizdinsh natijada(700 С da) bariy per­
oksid parchalanib, yana bany oksidi va kislorod hosil bo‘ lgan.
2.8.5.... 70kgog‘irlikkaegabo‘lgan odamningvazm 45 kilogramm kislorod- 
dan iborat.
2.8.6 ... odam organizmi birkecha-kunduzda 750 litr toza kislorodni iste’mol 
qiladi.
2 8.7. ... htosferada kislorod massasi 1019 tonnani, gidrosferada 1,51018 
tonnani, atmosferada 1,2 1015 tonnani va biosferada 10 12 tonnani tash­
kil etadi.
2.8.8. .. agar atmosfera kislorodining hammasi suyuq holatga aylantinlsa, u 
yeryuzini 2 metr qalmlikda qoplaydi.
2.8.9... ,toshko‘mir kukuni, yog1 och kukuni va boshqa yonuvchi moddalarmng 
suyuq kislorod bilan aralashmasi oq silikvit deb nomlanadi. U portlash 
xossasiga ega. Shuning uchun ham u portlovchi modda sifatida qo‘ llanadi.
2.8.10.... suyuq yoki qattiq kislorod magnitga tortiladi, ya’ni u paramagnit 
modda hisoblanadi.
2.8.11.... kislorod gazini vodorod bilan yoki atsetilm bilan aralashtirib yo- 
qilsa, harorat 3000 С ga yetadi. Undan foydalanib metallar kesiladi 
yoki payvandlanadi.
2.8.12. ... “ ozon” yunoncha so ‘z b o ‘lib, m a’nosi “h id li” demakdir.
60

---

Ozon ( 0 3) ham oddiy modda bo‘lib, kislorodnmg allotropik shakl 
o‘zgarishidir.
2.8.13.... ozon kuchli oksidlovchi. U ko‘pchilik metallami, jumladan, ol- 
tin va platinani ham oksidlaydi.
2.8.14. ...archazoro'rm onlarhavosida ozon m iqdoriko‘p b o ‘ladi. Bun­
day havo o‘pka kasalliklari uchun yaxshigina davodir. Shuning uchun 
ham sil kasalini davolaydigan tibbiyot muassasalari atrofiga archa 
daraxtlari ekiladi.
2.8.15.... ozon oksidlovchi sifatida havoni tozalashda, ichimlik suvmi zarar- 
sizlantirishda qo‘llanadi.
2.8.16. . . .tabiatda ozon mom aqaldiroq va chaqm oq paytida havo 
kislorodidan va 10-30 km balandlikda ultrabinafsha nurlar ta’sirida 
kisloroddan hosil bo‘ lib turadi. Hosil bo‘ lgan ozon atmosfera yuqonsi- 
da( 18-35 km balandlikda) ozon qavatini hosil qiladi. U yeryuzasidagi 
tink tabiatni ultrabinafsha nurlaming halokatli ta’sindan himoyalab tura­
di. ozon yer yuzasinmg haroratini saqlab, uning sovib ketishigayo‘l 
qo‘ymaydi.