Qiziqarli kimyo

Jihoz va reaktivlar. 
Chinni likopcha Qum. Gu­
gurt. Ichimhk soda NaHCOy Shakar kukuni (ho- 
vonchada maydalangani). Etil spirti C,H5OH.
Stol ustida chinni likopcha qumi bilan turibdi. Qum “suv” bilan 
ho‘ llanib, u kon us shakliga keltinladi. Keyin qumga yonib turgan gugurt 
tutilsa u yonadi Ko‘p o‘tmay, qum ustidan “qora ilon” o'rmalab chiqadi 
va likopchada buralib aylanadi.
Bu tajribamng siri nimada?
Haqiqatdan ham likopchada qum bor edi. Qum spirt bilan ho'llanadi va 
U
konus shakliga keltinladi. Konus ichida chuqurcha qilinib, unga 2g soda va 13g 
shakar kukuni aralashmasi joylashtinladi. Keyin spirt yondiriladi. Shakar issiqlik 
ta'sirida erib qiyomga aylanadi. Soda esa parchalanib, CO, gazi chiqaradi. Natijada 
aralashma massasidan “qora ilon” o'rmalab chiqadi. Spirt qanchalikuzoqroq vonsa, 
“ ilon” shunchahk uzunroqbo'lib chiqadi.
1.3.9. F IR A V N IL O N 1
Jihoz va reaktivlar. 1
00-200 ml hajmli kimyoviy 
stakanlar(3 dona). Shisha voronkacha. 100 ml hajmli 
o‘lchovsihndn. Filtrqog'ozi. Simob (Il)-mtrattuzi. 
Kaliy rodanid KSCN tuzi. Distillangan suv.
Rivoyatlarga qaraganda, qadimgi Misr hukmdori fir’ avn o‘zini Yer 
yuzining xudosi deb e’lon qilgan.Buni isbotlash uchun oddiy xalqqa
23

---

“ mo'jiza” ko'rsatadi va uning ishonchini qozonadi Fir’avn xalqni may- 
dongato'plab, 5 tacho‘pni hammaga ko'rsatib, ular uchiga yonub turgan 
o‘tni tutadi Bir lahzada cho‘plardan uzunligi birnecham etrgatengaj- 
darga o'xshash “ilon” vishillab, o‘t sochib chiqadi1
Xo‘sh, fir’avn haqiqatda ham cho'plami ilongaaylantirganedimi?
Albatta yo'q. Fir’avn “ ilonlari ” tashqi ko‘rinishi bilan ilonlarga 
oLxshasa-da unmg paydo bo‘ lishi tamoman boshqa narsa tufayli bo‘ lgan. 
Busim ibilganharbirkishibu“mo jiza”niamalga oshinshi mumkin. Bu 
tajribani bajarish uchun oldmdan bir stakanga 30 ml distirlangan suv olinib, 
unda3,24 gsimob (П)- nitrat tu a eritiladi. Shunchasuvi bo'lgan ikkinchi 
stakanda 1 94 g kaliy rodamd yoki 1.52 g ammoniy rodamd NH4 SCN 
tu a eritiladi. Ikkalastakan eritmalari bo‘sh stakanga quyilib aralashtiril- 
sa, oq cho‘ kma hosil bo‘ ladi.
Hg(N 03)2+2K SCN = 2K N 03+Hg(SCN)3
Hosil bo‘lganaralashmafiltrlanadi. Cho ‘ kma fi ltr qog ‘ ozdaligi da
2-3 marta suv bilan yuviladi va havoda quritiladi. Cho‘kmaxamirholatiga 
kelgandan so‘ng, qog‘ozdan qalam qalinligidayasalgansilmdrlargaso- 
limb, shisha tayoqcha yordamida zichlanadi. Keyin ehtiyotlik bilan silin- 
dr qolip ochilib tayoqchalar yumshoq latta ustiga qo‘yiladi va havoda 
quritiladi. Quritilgan tayoqchalar tajribagacha, tagiga paxtato‘shalgan 
bankaga solinib, banka og‘zi bekitib qo‘yiladi (aks holdaular havodan 
suv bug' ini tortib, namiqib qolishi mumkin).
Tajribani bajarish uchun, chinni likopcha ustiga tayoqcha qo'yiladi 
va uning bir uchi yoqilib tutatiladi. Ko‘p o'tmay, tayoqchadan vishillab 
olachipor“ ilon” chiqa boshlaydi. Uzunligi 5 sm bo‘lgan tayoqchadan 
yarim metr uzunlikdagi ‘ilon” chiqadi.
Tajriba mohiyati quyidagicha tushuntinladi. Simob (II)- rodanidi- 
ning yonishi havo kislorodi ishtirokida anialga oshadi. U yonib simob 
(Il)-sulfid, simob (П)- oksid, uglerod (IY)- oksid, oltingugurt (IY)- ok­
sid va erkin azot gazi hosil qiladi Bunda ketma-ket murakkab reaksi- 
yalarbo‘lib o'tadi. Reaksiya tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:
24

---

4Hg(SCN)2 + 150, = 2HgS + 2HgO + 8 C 0 2 + 6 S 0 2 +2Nr
Simob (П)- sulfidi HgS va simob (П)- oksidi qattiq moddalar bo‘lib, 
sharsimon pardalar hosil qiladi. Hosil bo‘lgan gazlar (C 02, SO ,, N,) esa 
pardalardan chiqishga urinadi. Ammo sharsimon pardalar devon ancha mus- 
tahkam bo‘ lib, gazlar undan chiqa olmaydi. Natijada gazlar bosimi tufayli 
sharlar oldingaharakat qilib ilonga o'xshash shakl hosil qilidi.
1.3.10.AL U M INIYNING YONISHI